Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1948, Blaðsíða 3

LESJBOK IvlORGUNBLAÐSINS
255
^ ■ H o> c-
Doktorshúsið, bygt 1834 Ljósm. Ól. K. Magnússon)
Hlíðarhúsum vitnisburð um landa-
merki milli Keykjatíkur og Skildinga-
ness. Elín var íædd 1772 og hafði
lengi ve'rið ráðskona föður síns og
sælráðskona i Öskjuhlíð. Hún sagöi
svo: „Scl haíði faöir minn og allir
hans íoríeður vestan og sunnan und-
ir Öskjuhlíö, scm faðir minn sagöi að
stæði í Reykjavíkurlandi. Það scl
höföu þcir ákærulaust þangaö til.“
Þetta var út af því, að þegar Skild-
inganes varð bændaeign um 1800,
vildu eigendur þess cigna sjcr sclstæð-
ið, og varð þræta um það. Þcim mál-
um lauk með sætt árið 1839. Fekk
Skildinganes þá mcstalla Seljamýri.
Þá voru höggvin laridamerki í steina
á Öskjuhlíð, við Lambhól og í Skild-
inganeshólum.
VEGNA þess að Hlíðarhús voru sjálf-
stæð eign, kom ekki til mála að leggja
þau undir Reykjavíkurkaupstað. En
þegar fram í sótti sáu menn að slíkt
var kaupstaðnum alveg nauðsvnlegt.
Magnús Stephensen hafði farið fram
á það að sjer yrði íengin jörðin Hlíð-
arhús til ábúðar. Segir Rcntukamm-
erið i brjefi 18. mars 1802, að þótt
æskilegt sje að embættismenn fái jarð-
ir til ábúðar, þá megi það þó eigi
verða, ef almenningsheill krefst ann-
ais. Og um þessa jörð sje það að
segja, að kaupstaðnum muni sennilega
verða nauðsyn á að fá hana.
En svo líöur og bíður þangað til
1835. Þá er gefinn út konungsúrskurð-
ur (24. febr.) um það að jörðin Hlíð-
arhús mcð Ánanaustum, sem nú til-
heyri Hclgafcllsprestakalli, cn ..a't.luð
kaupstaðnum til útvilikur.ar“ megi.af-
salast Reykjavik, er prestakall þctta
losnar næst, gegn því að Helgafells-
presti verði árlega greiddar af Revkja
vikurkaupstað 9 vættir og 30 fiskar,
og aö sá rekarjcttur, sem jörðunum
kann að tilheyra, fylgi prestakallinu
áfram.
í annan stað er svo ákveðið, að lllið-
arhús með Ánanaustum, svo og þau
ioud, sem kaupstaðtium fylgja alt inn
að Fossvogi, svo og jarðirnar Sel, Arn
arhóll og Rauðaá og þær minni jarð-
ir og tómthús, sem liggja innan þess-
ara takmarka, ásamt Örfirisey falli
undir lögsagnarumdæmi Reykjavákur.
Samkvæmt því takmarkast þá lög-
sagnarumdæmið að vestan við Eiðis-
og Lambastaðalönd, að sunnan við
Skildinganesland og að austan við
Laugarnesland.
Það varð nú samt bið á því. að
Reykjavík eignaðist Illíöarhúsin. —
Prestaskifti urðu á Helgafelli, en hinn
nýa prestur vildi ekki slcppa Illíðar-
húsum.
Ím er það að stiptamtmaður sendir
irspurn til kirkju og kcnslumála-
ráðuncytisins danska 20. febr. 1857,
um þttð hvort þessi gjöf cigi að hald-
ast, og hvort telja skuli Hliðarhús og
Ánanaust til Reykjavikur samkvæmt
áðui- greindum konungsúrskurði.
Tæpu ári seiuna svarar ráðuneytið
og telur það v afasamt að Reykjavík
geti eignað sjer jörðina fyr en hún
hafi fengið afsal fyrir henni. Er svo
lagt íyrir stiptamtmanu að krefjast
þees dl Helgaíelliprestí, sem þa var
síra Ólafur Thorberg, að gefa þegar
út til Reykjavíkur löglegt afsal fyrir
jörðinni.
Hinn 22 desember 1858 fær svo
Reykjavík formlegt afsal fyrir Hlið-
arhúsum og Ánanaustum, sem talin
eru 10 hndr. að dýrleika eins og áður.
En kúgildin eru ekki nefnd á nafn og
virðist því svo sem þau hafi áður ver-
ið leyst út að fullu. Afsalsbrjefið á-
skildi „ævarandi árgjald“ til Helga-
fellsprests 9 vættir og 30 íiska.
•
NÚ var þá Reykjavík orðin cigandi
Illíðarhúsa. En brátt risu deilur út
af hinu árlcga gjaldi.
Á bæjarstjórnarfundi I. nóv. 1807
er þetla Ixikað:
„Bæjarstjórnin álítur að prestinum
(il Helgaíells beri þær 9 vættir 30
fiskar, er hann á að hafa í árgjald
eftir Hliðarhúsin, einungis eftir meðal
alin. úr því að enginn cyrir er uefnd-
ur, en ckki í harðfiski. Bæjarstjórnin
finnur því cnga ástæðn til þess að
greiða árgjaldið í nokkrum öðrum
eyn en eftir verðlagsskrar meðalalin."
I bæjarreiknmgí þaö ár er aígjaldiö