Lesbók Morgunblaðsins - 10.04.1949, Blaðsíða 9

197
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS s-
islcnskur kynbótalirútur. — Það þarf ekki annað en Iíta á myndina til að sjá,
að ullin cr mismunandi eftir því hvar hún vex á kindinni.
liúðina. Á leið sinni til yfirílatar-
ins, fer þessi harðnandi fruma
framhjá fitukirtlunum, sem við
þrýstinginn geía frá sjer íeiti, sem
Jeitar útrásar þar sem ullartaugin
hefur rutt sjer braut gegnura liúð-
ina. Á sama hátt geía fitukirtlarn-
ir frá sjer ullarfeitina eftir að ull-
arhárið er íullvaxið.
Ekki eru kirtlarnir þó nærri bví
jafn margir og liárin. Vert er að
geta þess, að það sem kvenþjóðin
þarínast mikið til fegurðarsmyrsla
sinna er einmitt ullarfeitin. (Lan-
olin). Kindin er hið eina dýr, sem
liefur þessa fitukirtla. Efnasam-
setning ullarinnar er Keratín A og
Keratín C, sem tilheyrir eggja-
hvítufl.
Efnasamsetningin er þannig.
Kolefni ........ ca. 50%
Súrefni ......... — 21%
Köfnunarefni .. — 18%
Vatnsefni ....... — 7%
Brennisteinn .. — 4%
Hvernig htur þa ullarhánð ut
í raun og veru? Taki maður eitt
ulkrhir og skoð: tað í srndcjd, sjer
maður að yfirflötur liársins er ekki
sljettur heldur ójafn eins og hreist-
ur á ýsuroði, hreistrin liggja livert
ofan á öðru og tala þeirra misjöfn
eftir fínleika ullarhársins.
Á allra íínustu ullarhárum eru
ca. 1100 hreistur pr. cm., en á þeim
grófari komast þau niður í ca. 200
pr. cm.
Atliugi maður svo hárið þver-
skorið samanstendur það af þrem-
ur lögum, lireistruðum yfirfleti
yst, þá barkarmynduðu millilagi og
merggöngum inst.
Jeg lief áður sagt að ullili sje
frábrugðin liári annara dýra. Það
er þetta lireisturlag á ullarhárinu,
sem gerir hana sjerstaklega hent-
uga til vefnaðar. Aitur a móti er
það barkarmyndaða millilagið, sem
ræður mótstöðukrafti og rafmagni
ullarinnar. Merggöngin bólgna því
meir, sem þetta barkarmyndaða
lag er þykkra. í fingerðustu uil
fyrirfinnást merggöngin ekki. Hjá
viltu íje vantar barkarmyndaða
millilagið, en sú ull er stðkk og
vantár alt rafnlagr.. Þá hvarf jeg
aftur að hreisturlaginu, sem ræð-
ur svo miklu um fínleika ullarinn-
ar. Eftir því sem ullin er fíngerð-
ari eru hreistrin fleiri pr. hár. —
Þetta hefur mjög' mikla þýðingu,
því að þegar ullin er kembd og
spunnin grípa hreistrin hvert í
annað við snúninginn og binda sig'
þar með íöst. Þess vegna getur
snúðurinn orðið miklu þjettari á
þræði úr fínni ull en grófri, jafn-
framt því að fleiri taugar íara í
þann þráð en hinn úr grófu ull-
inni. Fínleiki og lengd ullarinnar
ráða mestu um það, hve lientug
hún er til vefnaðar, en þó getur
gróf ull einnig' verið hentug, ef hún
hefur til að bera þá kosti, sem með
þarf að öðru leyti. Langa taugin
getur snúið oftar upp á sig en
styttri taugin, en barkarfrumulag-
ið, sem jeg hef áður minst á gerir
það, að þráður úr fínu Ullinni býr
að meira rafmagni og styrkleika og
er það mikill kostur. Þetta ætti þá
að vera nokkur skýring á því, hvers
vegna að þunt efni spunnrð og'of-
ið úr fínni ull, getur verið eins
sterkt og teygjanlegra en' efnr,-sem
er spunnið og ofið úr grófri uíh
Loftslag hefur afar mikla þýðingu
fyrir ullina. Þar sem loftslagið er
hlýtt og rakasamt er ullin alltaf
vel hrokkin, fín og mjúk. I kald-
ara loftslagi eins og hjer á landi, í
Norður-Noregi, Svíþjóð og Rúss-
landi verður ullin löng, flatbygð og^
skortir mýkt. Margar fjártegundir
eru til og því margar tegundir ull-
ar, enda langt síðan liafin var fjár-
rækt í ýmsum lönduin heims.
Mismunandi fje
Fundist hafa sönnunargögn fyrir
því að í Austurlöndum hafi tamn-
ing fjár átt sjer stað 5—-6000 fyrir
Krist, og þá aðallega verið tengd
við fjórar fjártegundir. í fornöld
var Litla-Asía þekt fyrir sítt ágæta
fje og þegar tímar liðu breiddist
sú fjártegund út ur.; lö;id, serr.