Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1950, Blaðsíða 3

LESBOK MORGUNBLAÐ3INS
143
öll mál um tekjur og gjöld bæarins
og má enga ályktun gera án sam-
þykkis fulltrúanna. — í reglugerð-
inni var gert ráð fyrir því að stofn-
aður yrði barnaskóli af bæarfje-
laginu.
Skólanefnd sú, er var fyrir barna
-skólann í Aðalstræti, sneri sjer þá
árið eftir (1847) til Alþingis með
bæn um að sú ósk yrði borin íram
við stjórnina, að lagt væri fyrir
næsta þing frumvarp um stofnun
barnaskóla í Reykjavík, með svip-
uðu sniði og var á barnaskólum í
dönskum kaupstöðum. — Alþingi
benti skólanefnd á, að hóin skyldi
snúa sjer til hlutaðeigandi yfir-
valda með þessi tilmæli. Fjórir af
skólanefndarmönnum sömdu þá
frv. til laga um skólastofnun og
sendu það stiptsyfirvöldunum.
stiptamtmanni og biskupi. Þeir litu
svo á að þetta væri ekki hentugur
grundvöllur til að byggja á lagaboð
um kensluna. Og eftir að þeir höfðu
skrifast á við dómkirkjuprestinn og
bæarstjórn um málið, sömdu þeir
nýtt frumvarp að reglugerð um
skólakenslu og sendu það dönsku
stjórninni. Yfirdómari í landsyfir-
rjetti, dómkirkjuprestur og bæar-
fógeti sendu og beiðni til stjórn-
arinnar um að frumvarpið „með
breytingum þeim, er stjórnin kvnni
að álíta nauðsynlegar, annað hvort
strax fái lagagildi, eður að það að
öðrum kosti verði borið undir Al-
þingi á þessu sumri, svo að málið
geti á æskilegan hátt orðið útkljáð“.
Stjórninni þótti frumvarp þetta
alt of viðamikið, því að upp i það
voru tekin ákvæði um tilhögun
skólans, kenslu og' skólaaga og
íleira, sem átti að vera reglugerð-
aratriði. Hún leit svo á, að það væri
aðeins tvö atriði, sem yrði að lög-
festa:
1. að Reykvíkingar væri skvldir
að stofna barnaskóla á eigin kostn-
að, og
2. að foreldrar væri • skyldir • að •
senda börn sín í þennan skóla.
Lagði hún svo fyrir Alþingi 1853
frumvarp um þetta efni og var það
aðeins í tveimur greinum.
Alþingi kaus sjerstaka nefnd til
að fjalla um frumvarpið, og voru
í henni Helgi G. Thordarsen, V.
Finsen og Eiríkur Kúld, en síðar
var tveimur mönnum bætt við,
Þórði Sveinbjörnssyni og Jóni
Thorsteinssyni.
Nefndin lagði fram mjög langt
álit. Rekur hún það hvernig fjár-
skortur varð fyrstu skólastofnun-
inni að fótakefli, og þykir ekki
tryggilega gengið frá því hvernig
bærinn eigi að rísa undir kostnaði
við þennan nýa skóla. Honum sje
ekki ætlaðar aðrar tekjur en:
1. skólagjöld,
2. bætur. fyrir brot gegn skóla-
reglugerð,
3. gjafir,
en kostnaði, sem þar sje fram vfir,
skuli jafnað niður á bæarmenn.
Engin áætlun sje um það, hvað
þessi kostnaður muni verða mikill.
Og svo reynir nefndin að gera sjer
grein fyrir því.
Fyrst þurfi nú að byggja skóla-
hús (landfógetahúsið hafði þá verið
selt) og það muni ekki kosta minna
en 5000 rdl. með áhöldum, borðum
og bekkjum. Gera megi þó ráð fyx-ir
að það fje fáist að láni með 6%
vöxtum. En þegar taldir sje vexíir
og afborganir, brunabótagjald,
laun kennara, viðhald og eldiviður,
þá muni árlegur kostnaður nema
um 1500 rdl. .— í Reykjavík sje
þá rúmlega 160 börn 7—14 ára og
gera megi ráð íyrir að 100 fari í
skólann, en af þeim rnuni verða
mörg börn fátæklinga, svo að varla
sje hægt að gera ráð fyrir að meira
fáist í skólagjöldum en 3—400 rdl.
í álitsskjali bæarfulltrúa 1848 sje
þess getið að útgjöld bæarins sje
þá 1200 rdl. Og vegna þess að %
búenda í Reykjavík sje fátækir
■tómtlxútixnenn,''þá'getl'bæavf jelögið
ekki bætt við sig nema 600 rdl. út-
gjöldum vegna skólans. Nú sje út-
gjöld bæarins orðin 1300 rdl. og
sje því ekki að vænta að meira en
900—1000 rdl. fáist með bæarfram-
lagi og skólagjaldi, og vanti þá enn
500—600 ríkisdali til þess að skól-
inn geti starfað.
Fer nefndin svo að athuga hvern-
ig megi afla þessa fjár og kemur
fram með tvær tillögur. Var önn-
ur um það, að stjórnin ánafni
Reykjavík 170 rdl. á ári af vöxtum
Thorlilhi-sjóðs til fræðslu fátækra
barna. (Tyeir nefndarmenn skrif-
uðu þó undir það með fyrirvara).
Og í öðru lagi leggur hún til, að
lagður verði tollur á áfengi sem
selt er í smásölu, og honum varið
til styrktar skólum í hinum ýmsu
lögsagnarumdæmum. Til Reykja-
víkur flytjist þá 70.000 pottar af
brennivíni auk romms og extrakts.
Og sje gert ráð fyrir því að 15.000
pottar verði seldir í smásölu og
skatturinn sje 4 sk., þá nemi tekj-
urnar 600 rdl. á ári og það sje nóg
fyrir skólann.
Þetta mun vera í fyrsta skifti sem
það kemur fram á Alþingi að gera
drykkjufýsn manna að lyftistöng
fyrir menningarmálin, en það hef-
ur oft komið fram síðan, eins og
menn vita.
Nefndin telur seinni tillögunni
það til ágætis að öll veiting á
brennivíni í búðunum muni þá
hætta. ,.Það getur ekki dulist nein-
um hve óviðurkvæmilegt og ósæm-
andi það er, aö hver búð í landinu
skuli jafnframt vera veitingastuð-
ur, þar sem brennivín er veitt eða
selt í staupatali, án nokkurrar
reglu, og í kaupstöðum þeim, þar
sem nokkuð fleiri eru sölubúðir,
ganga þá líka iðjuleysingjarnir og
drykkjumennirnir frá einni búð til
annarar“.
Að lokum lagði nefndin til að
frv. yrði frestað til næsta þings,
svo að''jaínframt væri hægt að