Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1950, Qupperneq 4

LESBÓK MORGUNBLA.ÐSINS
m
lögfesta þessa tvo tekjuliði, eða
skólanum sjeð fyrir öðrum tekj-
um.
Tillögum nefndarinnar var tekið
fremur illa af þingmönnum. Voru
nefndarmenn vændir um það, að
þeir vildu hlífa bænum við öllum
útgjöldum vegna skólans og koma
kostnaðinum yfir á almenning. —
Nefndin hafði þó sagt, að hún bæri
eigi einungis hag barnaskólans í
Reykjavík fyrir brjósti, heldur
mundi söluskattur á brennivíni
geta orðið til þess að styrkja skóla
víðsvegar um land og þannig flýtt
fyrir því að barnafræðsla kæmist
í sæmilegt horf.* En þegar nefndin
sá hug þingmanna til uppástung-
unnar, og breytingartillögum
rigndi niður, sá hún sitt óvænna
og tók tillögur sínar aftur. Var
málið afgreitt frá þinginu með álits
-gerð til konungs:
„Þingið leyfir sjer allra þegnsam-
legast að bera þá bæn fram fyrir
yðar hátign, að frv. því, um barna-
skóla í Reykjavík, sem lagt hefur
verið fyrir þingið, verði slegið á
frest þangað til ákveðnar verði
nefndum barnaskóla tekjur bær,
eða fjárstyrkur, sem samsvari börf-
um skólans, og að frv. verði aftur
lagt fyrir Alþingi 1855, jafnframt
því að frv. eða áætlun um slíkar
tekjur eða styrk, verði lagt fyrir
þingið.“
Þannig lduk því máli að sinni.
Voru margir óánægðir með það
hvað skólastofnun drógst, því að
þótt einstakir menn heldu hjer uppi
barnafræðslu á næstu árum (Jakob
* Barnaskóli hafði verið stofnaður á
Eyrarbakka árið áður og voru 18—20
börn í honum fyrsta veturinn. Þeim
skóla var haldið uppi með gjöfum ein-
stakra manna. — í brjefi þaðan að aust-
an segir: „Er munur að sjá börnin
ganga á vissum tíma dagsins í skóla
sinn, í stað þess sem áður var, að standa
í búðinni eða hlaupa til og frá um
strætin og þorpin og sjaldan gera þarft
verk.“
Guðmundsson síðast prestur að
Sauðafelli, Jón Þorleifsson síðar
prestur í Fljótshlíð, Helgi lektor
Halfdanarson o. fl) þá fjölgaði nú
fólki í bænum mjög ört, og þar af
leiðandi þeim börnum, sem þurftu
á kenslu að halda. Árið 1855 var
barnaskólamálinu alls ekki hreyft
á Alþingi. í lok þess árs voru íbúar
í Reykjavík orðnir 1363, og 18 börn
höfðu fermst á árinu.
SUMARIÐ 1856 (29. júlí) var efnt
til borgarafundar í Reykjavík út af
þessu máli. Allir borgarar og hús-
eigendur höfðu þar atkvæðisrjett
og ennfremur 12 tómthúsmenn,
samkvæmt leyfi stiptamtmanns. —
Var fundurinn illa sóttur, því að
þar voru aðeins 18 atkvæðisbærir
menn. Fyrst var borið undii at-
kvæði hvort menn teldi nauðsyn á
að stofna barnaskóla og var það
samþykt með öllum atkvæðum.
Bæarstjórn hafði áður rætt málið
og greint mjög á um hvernig fvrir-
komulag skólans skyldi vera. Voru
tvær álitsgerðir frá henni lagðar
fyrir fundinn.
Minni hlutinn (Halldór Kr. ^rið-
riksson og Jón Guðmundsson) vildi
stofna reglulegan skóla og töldu
bænum það ekki ofvaxið, einkum
ef hann gæti fengið lán til þess að
byggja skólahús.
Meiri hlutinn (Vilhj. Finsen, Jón
Pjetursson og Jón Þórðarson í Há-
koti) taldi ekki fært, og bænum
heldur eigi skylt, að stofna reglu-
legan skóla, heldur ætti foreldrar
sjálfir að sjá um að börn þtirra
fengi lögboðna fræðslu í lestri og
kristindómi. En ef einhverjir for-
eldrar hefði ekki efni nje vilja til
að veita börnum sínum þá fræðslu,
skyldi útvega tvo umferðakenuara
úr alþýðustjett og safni þeir börn-
um úr kotunum í einhvern bæinn
og kenni þeim þar. Kostnað af
slíkri kenslu töldu þeir bænum ekki
ofvaxinn.
Það fór svo að álit meiri hlutans
•var samþykt. Guldu 11 tómthús-
menn því atkvæði, en enginn af
borgurunum.
Álit bæarfulltrúanna og sam-
þykt borgarafundarins var sent til
stiptamtmanns og síðan til stjórn-
arinnar. Hún hætti þá við að leggja
skólamálið fyrir Alþingi 1857, og
sagði, að úr því að menn hefði ekki
enn „getað vísað á hvernig fengið
yrði fje það, sem þarf til að stofna
skólann og til skólahaldsins, vrði
að skrifast ýtarlegar á um þetta
við yfirvöldin áður en málið ve^ði
á ný borið undir Alþingi.“
LEIÐ nú og beið. Stiftsyfirvöldin
töldu nauðsynlegt að skóhnn væri
stofnaður og munu hafa ýtt undir
bæarstjórn að finna einhverja
tekjulind svo að trygt væri að
skólinn kæmist upp og gæti starf-
að.
Bæarstjórn tók því rögg á sig og
samdi frv. um hússtæ"ðisskatt og
lóðaskatt:
„Á öll tómthús í umdæmi Reykja
-víkurbæar, ásamt hjöllum eða öðr-
um útihúsum er þeim fylgja, skal
á ári hverju jafna niður hússtæðis-
skatti.
Á allar óbygðar lóðir í umdæmi
Reykjavíkurbæar, hvort heldur eru
kálgarðar, garðsrúm, stakkstæði,
tún, eða hverju nafni sem heitir,
og hvort heldur lóðin er girt eða
ógirt, skal hvert ár jafna lóðar-
skatti eftir flatarmáli er sje að upp-
hæð Ve af hússtæðisgjaldinu.“
Fram að þessu hafði verið greidd
-ur skattur af kaupstaðarhúsum
(múrhúsum og timburhúsum) er
nam um 1 sk. á hverja feralin af
grunnfleti hússins. En af tómthús-
býlum hafði enginn skattur verið
goldinn.
Bæarstjórn taldi að þessir skattar
gæti orðið að gagni að mörgu leyti
Lóðaskatturinn mundi verða lóða-
eigendum hvatning til þess að nota