Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1950, Blaðsíða 11

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
151
ir þar fyrsta sinn og árleg messu-
skylda þar hin sama og verið hafði
á Þorgeirsstöðum. Mun þar vera
um sama bæinn að ræða, enda
benda fornar sagnir í þá átt. Auð-
unn Einarsson á Helgusöndum vissi
um þessi nafnaskifti. Taldi hann, að
kirkja hefði staðið á Þorgeirsstöð-
um og Dalspresti borið að messa
þar þriðja hvern drottinsdag. Styð-
ur það þá sögn, að örnefnið Kirkju-
garður er enn við líði í hinu
forna bæjarstæði Sanda, sem er
rjett vestan við núverandi Sanda-
bæ. Sást vel móta fyrir honum
fram um 1900. í máldögum Dals-
kirkju verður þess hvergi vart, að
alkirkja hafi verið á Söndum, svo
að tímabil hennar hlýtur að hafa
verið á fyrstu og annari öld eftir
kristnitökuna, eða ella ekkert. í
þessu sambandi er vert að geta
þess, að Dalskirkja átti fjöru fyrir
Sandalandi og taldi Auðunn Ein-
arsson, að hún hefði öðlast eignar-
heimild á henni, er kirkja lagðist
niður á Þorgeirsstöðum.
Um aldaraðir var sjór sóttur frá
Sandalandi og kallaðist útræðið
Sandavarir í minni núlifandi
manna, en hjet rjettu nafni Þor-
geirsvarir og leiðir það hugann að
nafni Þorgeirsstaða. Frá þessu hafa
sagt mjer Magnús Magnússon í
Lambhúshóli, hinn fróðasti maður
og Guðjón Einarsson frá Fornu-
Söndum, en honum sagði Guðríð-
ur Hallsdóttir, sem fædd var og
uppalin á Fornu-Söndum og kunni
skil á gömlum sögnum um þann
stað. Sú þjóðtrú fylgdi sögu þeirra
Magnúsar og Guðjóns um ijett
heiti Sandavara, að þar skyldi
aldrei verða neitt að mönnum nje
skipi, meðan þær væru nefndar Þor
geirsvarir. Páll Sigurðsson, alþing-
ismaður í Arkvörn, hefur fjallað
um heiti þessara vara og kennir
þær til Ásgeirs landnámsmanns, en
ekki geri jeg sögn hans hærra und-
ir höfði, en sögn Magnúsar og Guð-
Eins og greina fornu fræðin,
flugu vísur, bárust kvæðin,
Kvásis blæddi opin æðin,
áður títt um Borgarfjörð;
Egill kvað, og einnig Snorri —
eilíf nöfn í sögu vorri,
svo þeim hneigir hölda þorri
hvar sem íslensk byggist jörð.
Frægðin ljóða Mýramanna
meir en nægir til að sanna
að til landsins ystu ranna
bar þau tíminn langa leið.
Alla tíð á gullið glóði
geymt I fólksins hjartasjóði;
landinn fann sitt lán í óði;
annars var ei gangan greið.
Seinna hreyfði hörpustrenginn
Hafnar-svanni; betur engin
veitti þá kona Fjölnis fenginn,
feldi’ hún í stuðla lýðsins mál.
Bjarni kvað svo letruð ljóðin
lengi enn mun geyma þjóðin.
Svona lifir gamla glóðin,
gneistar og syngur andans stál.
Aldir fæddust, aldir dóu,
aldnir grættust, bernskir hlógu;
sú var tíð, að munaði mjóu
hjer að yrði eyðiláð;
en þegar f jell á neyðarnóttin,
neitt ei var sem efldi þróttinn
annað slíkt sem andagnóttin
skálda er ortu af alvalds náð.
jóns og liggja að því ber rök, rak-
in og órakin.
Heiti Sanda bendir á ágang
sanda á land þeirra, þegar um 1300.
Hefur sá skaðvaldur þá verið far-
inn að sækja upp í landið frá sjón-
um, en hægfara hefur hann verið
í hervirkjum sínum fyrsta kastið.
Kalinn merkti yl í æðum
undir heitum bragaræðum,
orðahröðum hetjukvæðum,
þegar um Úlfar Árni kvað;
önd í myrkri örþjáð fálmar,
ystu kvala stormur jálmar;
heyrast þá sungnir Hallgríms sálmar;
alt er í ljóma eftir það.
Það var svona á öllum öldum,
ógnartímum heljarköldum,
sálmum í og vísum völdum
logaði ætíð lífsins glóð;
skáldin — sjálf þótt sár og kalin,
sorg og lýðsins hörmung kvalin
hnigi loks í hungurs valinn —
kváðu „þrótt í líf og ljóð.“
Eins var það ef ljek í lyndi,
lífið virtist fult af yndi,
þá var eins og allir fyndi
að skáldsins einnig þá var þörf,
gleðina til að gera stærri,
geislana björtu ennþá mærri,
stjörnuþökin háu hærri;
megnuðu alt það orð hans djörf.
Ennþá lifir ljóð á vörum,
leikur að mjúkum snillisvörum,
stækkar menn í kröppum kjörum,
heldur um manndóm vöku og; v5í.'
ennþá syngja sveinn og meyj»f
söngvamál skal aldrei deyja
þeirra er starfa og striðið heyja
vítt um breiðan Borgarfjörð.
Sn. J.
Fornu-Sandar og jarðir þær, sem
byggst hafa úr henni, Efri- og
Syðri-Rot, Sandahjáleiga og Helgu-
Sandar eða Sandakot, kallast nú
einu nafni Sandhólmi og hefur svo
verið lengi. Gljáin framan hans
er mjög víðlend og munu finnast
þar rústir fimm bæja. Ein þeirra