Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1950, Blaðsíða 2

451 -
LESBÖK MORGUNBLAÐSENS
þeirra á bókmenntum sínum og
hvers virði þessi handrit eru þjóð-
inni. Hann segir m. a.: „Hjer er
ekki um lögfræðilegt úrlausnar-
efni að ræða, heldur fyrst og
fremst, hvað sé sögulega réttlátt
og eigi sér styrkust rök í mannleg-
um tilfinningum. Annars vegar er
áhugi örfárra danskra sérfræðinga
að halda í handritin, hins vegar al-
menn ósk íslenzku þjóðarinnar, að
þessi dýrmæti fjársjóður hennar
verði fluttur aftur til heimkynnis
síns. Þannig er málið í raun og
veru vaxið, og það ætti ekki að
vera eins örðugt fyrir Dani að
skera úr þvi og sýnzt getur í fljótu
bragði. Allur vandinn er sá að meta
hið stórvægilega meira en hið
smávægilega“.
Danskur fræðimaður -hefur and-
mælt þessu og talið það lítt sæm-
andi jaín frábærum lögfræðingi
sem prófessor Hurvitz að meta
mannlegar tilfinningar til rök-
^einda í sliku máli.
En mér er nær að halda, að
flestum, ef ekki öllum Dönum, sem
hafa komið til íslands á síðari ár-
um, hafi farið líkt og prófessor
Hurvitz, hvernig sem þeir hafa
áður iitið á handritamálið. í raun-
inni hefði nokkurra vikna dvöl á
íslandi þurít að vera einn þáttur
í rannsóknura hinnar dönsku „sér-
fræðinga“-nefndar! Og samt haía
þessir dönsku komumenn af eðli-
legum ástæðum farið á mis við
þá reynsiu, sem heiði snortið þá
enn dýpra en samtöl við iáenia
gestgjafa þeirra i Reykjavik.
Ef þeir heíðu liaft tækiíæri til
þess að kynnast fleira fólki og
viðar um land, rnundu þeir hafa
gengiö úr skugga um það, sem þeir
annars urðu einungis að taka trú-
anlegt, að endurheimt gamalla
skinnbóka gæti í sannleika verið
hjartansinál aiþjóðar á íslandi. Eg
hef haft taisvert tækrfæn til að
kyiyiast ttsgu, meðai arrnars aí
fjölda bréfa frá fólki, sem eg hafði
aldrei heyrt nefnt, og sannast að
segja hefur það að sumu leyti far-
ið fram úr því, sem eg hefði getað
gert mér í hugarlund.
III.
Við vitum með vissu, að sum
af helztu fornritunum hafa á allra
síðustu árum selzt á íslandi í að
minnsta kosti 18—20 þúsund ein-
tökum, þó að mikið af þeim væri
áður til í Iandinu. En er þetta ekki
ný bóla, sem getur hjaðnað aftur,
blásin upp af áróðri og auglýsing-
um? Það er erfitt að fá skýrslur um
bókakaup fyrr á tímum. En eg hef
héf fyrir framan mig eina, sem eg
aldrei renni augum yfir án þess að
komazt við af h'enni.
Árið 1825 hóf Hið konunglcga
norræna fornfræðafjelag í Kaup-
mannahöfn útgáfu mikils safns af
sögum Noregskonunga og Dana-
konunga í 12 bindum, sem var
nefnt Fornmanna sögur. í III.
bindi þeirra (1827) er skrá um alla
áskrifendur. Þeir voru þá (að með-
töldum bókasöfnum) 109 í Dan-
mörku (ásamt Slésvík og Holtseta-
landi), meðal þeirra reyndar fá-
einir íslendingar, 95 í Noregi, 12 í
Svíþjóð og um 800 á íslandi.
Við skulum hugsa ofur lítíð um,
hvernig á stóð. Þetta var á hinu
rómantíska tímabili, þegar norræn
fornöld var í tízku; konunglegt fé-
lag, sem sumir hefðarmenn í Dan-
mörku urðu að vera í vegna stöðu
sinnar; prófessor Rafn, ritari fé-
lagsins, grjótpáll til áróðrar og út-
breiðslu; þarna voru Norðmönn-
unr boðnar sögurnar af fornkon-
ungum sjálfra þeirra o. s. frv. Samt
höfðu Danmörk og Noregur sam-
anlagt ekki nema rúman einn
fjórða áskrifenda á móti íslandi,
sem þá hafði aðeins liðlega 50 þús-
und ibua. Þetta voru þó ekki ís-
lendmga sogur, þær sogur, sem
þjoðiruú stóðu næst ekkert biað
til í landinu, engar auglýsingar,
áskriftalistar aðeins sendir til
prestanna. Ef við lesum skrána,
tökum við eftir, að bændur eru þar
í miklum meiri hluta, en þar er
líka fjöldi af unglingum og vinnu-
mönnum, sem á þeim dögum voru
htlu meira en matvinnungar. Svo
fúsir voru íslendingar þá í fátækt
sinni að eignast eirihver af forn-
ritum sínum á prenti, undir eins
og þess var koslur. Þetta er aðeins
eitt dæmi, sem unnt er að íesta
hendur á. En það ætti að vera
nægilegt til þess að sýna, að ást
og áhugi almennings á íslandi á
fornmenntunum er ekki neinn góu-
gróður, sem líklegur er til þess að
kulna út í fyrsta hreti. — Hitt er
alkunnugt, að þegar prófessor Rafn
var íallinn frá, lögðu danskir forn-
minjafræðingar þetta auðuga forn-
ritafjelag að mestu undir sig, svo
að útgáfustarfsemi þess hefur síð-
an verið mjög slitrótt.
IV.
En snúum okkur að framtiðinni.
Eg hjó nýlega eftir því í (vinsam-
legri) danskri blaðagrein, að kveð-
ið var svo að orði, að nú drægi til
úrslita (den sidste fase) í hand-
ritamálinu. En er það alveg víst?
Hvernig munu íslendingar bregð-
ast við því, ef niðurstaðan af starfi
nefndarinnar verður sú að neita að
skila handritunum? Þetta er mikil-
væg spurning, og það þarf enga
spádómsgál'u til þess aö svara
fiennl.
íslendingar geta aUbri látið
liandritamálið niður íalla fyn* en
á því er l'engin sú lausn, sem þeir
mega una við. Það á sér allt of
djúpar rætur í tilfinningum þeirra
og sannfæringu um réttmæti þess
til þess að nokkurar hugsanlegar
röksemdir né þver synjun bíti á
þær. Og þetta getur þvi siður orð-
ið sem hér er ekki uih það eitt að
ræöa aö eiga og standa á rétti sui-