Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1950, Blaðsíða 14

I 468 '-------- ' *" LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ír, kalkbrensluhús, trjesmíða-
hús og kornmyllur, sem vatns-
straumur knýr.
5. Þau hús, sem einkar hætt er
við eldsvoða, svo sem vind-
myllur.
Bærinn reyndi nú að fá sinn
þriðjung endurtrygðan hjá bruna-
bótafjelagi dönsku hjeraðanna, en
ekki var við það komandi. En svo
tókst að fá endurtryggingu hjá fje-
lagi nokkru í Magdeburg í Þýska-
landi, og hafði Vilhjálmur Finsen
komið því til leiðar. Þá var og ráð-
1 inn sjerstakur maður til þess að
innheimta iðgjöldin hjá bæjarbú-
um, og valdist Óli Finsen til þess.
Þegar þetta mál var nú komið í
kring, skrifaði biskup landshöfð-
ingja og spurðist fyrir um það
hvort ekki mundi óhætt að lána fje
úr þeim sjóðum, er hann og stifts-
yfirvöldin höfðu undir höndum,
gegn veði í vátrygðum húsum. —
Landshöíðingi svaraði því, að ó-
hætt væri að lána fje úr opinber-
um sjóðum gegn 1. veðrjetti, ef
upphæðin færi ekki fram' úr %
af þvi verði er áætla megi að húsin
geti gengið kaupum og sölum.
Danska fjelagið tekur að
sjer fulla vátryggingu.
Þetta fyrirkomulag helst í rúm
20 ár. En á þinginu 1895 voru sam-
þykt lög um vátryggingar á húsum
í Reykjavík, og gengu þau í gildi
1. apríl 1896. Tók nú brunabóta-
f jelag dönsku kaupstaðanna að sjer
alla vátrygginguna, en „eigendur
vátrygðra húsa skulu jafnt og aðrir
hluttakendur í tjeðu brunabótafje-
lagi takast á hendur einn fyrir alla
og allir fyrir einn, skuldbindingar
þær, sem hvíla á fjelaginu að til-
tölu við upphæðir þær, sem ábyrgð
er fengin fyrir hjá því. Ef Reykja-
vík gengur úr brunabótafjelaginu,
hafa húseigendur ekltert tilkall til
viðlagasjóðs eða sjerstaks sjóðs
\ brunabotafjelagsms."
Aðalákvæði þessara Iaga var hið
sama og áður, að allir væri skyldir
að tryggja hús sín (þó ekki torf-
bæi, nema þeir vildu). Auk venju-
legra brunabótagjalda skyldu greið
ast 14 aurar af hverjum 100 krónum
fyrir hús með timburþaki, en 8
aurar aí hverjum 100 kiónum fyrir
önnur hús. Ekkert hús má taka í
ábyrgð fyrir hærra verð en bæjar-
stjórn álítur hæfilegt, og virðing
skal fara fram á 5 ára fresti. Á
hverju nýu húsi skal vera eld-
traust þak og ekki má þrengja bil
milli húsa frá því, sem áður hefur
verið. Og svo var þess auðvitað
krafist að bærinn hefði bæði
slökkvilið og slökkvitæki eins full-
komin og unt væri.
Fram að þessum tíma hafði að-
eins orðið einn teljandi eldsvoði í
Reykjavík. Var það árið 1765 að
kviknaði í vefstofum innrjetting-
anna og „brunnu þrjár stofur með
vefstólum og öllu því er til lieyrði“,
segir Esphólín. Síðan höfðu engir
brunar orðið, sem fyr er sagt. —
En á næstu 20 árum verða hjer
stórbrunar og margir smærri brun-
ar. Kendu sumir því um, að menn
hefði orðið óvarkárari með eld eftir
að öll hús voru vátrygð með virð-
ingarverði. Og gnmur ljek á að
stundum hefði verið um íkveikju
að ræða. En stórbrunarnir, sem
urðu stærstu skellirnir fyrir bruna-
bótafjelagið, voru þessir:
Stórhýsið Glasgow brann 1903.
—■ Brauðgerðarhús Frederiksens
brann 1906. íbúðarhús þeirra Frið-
riks og Slurlu Jónssona brann 1912.
Og svo var bruninn mikli 1915,
sem lagði fjölda húsa í miðbænum
í rústir.
Danska fjelagið segir
upp saniningutn.
Vegna þessa tjóns fór danska
brunabótafjelagið heldur að okyrr-
ast og íór að heímta hærrí iðgjóld
og gera strangari krófur um elds-
voðavarnir i Reykjavík. Vatnsveit-
an kom hjer 1909 og breyttist þá
mjög til batnaðar um allar eldvarn-
ir, því að nú voru fengin miklu
fullkomnari slökkvitæki en áður
höfðu verið hjer. Þetta ljet fjelag-
ið sjer þó ekki lynda, en krafðist
liærri og hærri iðgjalda, og var svo
komið að hækkun þessi átti að
nema 107%. Bæjai'stjórn þóttu þess
-ar kröfur fráleitar og óaðgengileg-
ar. Stóð í nokkru stappi um þetta,
en því lauk svo, að fjelagið sagði
upp tryggingunum frá 1. apríl 1924
og var svo nákvæmlega til tekið að
þær fellu úr gildi kl. 12 á hádegi.
Þá fór borgarstjóri að leita fyrir
sjer um tryggingar hjá erlendum
fjelögum í Danmörku, ..oregi og
Englandi, en jafnframt var haft í
huga að Brunabótafjelag íslands
eða nýtt innlent f jelag tæki að sjer
tryggingarnar með endurtrygg-
ingu hjá erlendum fjelögum. ,En
niðurstaðan varð sú, að gerður var
samningur til 5 ára við dönsku f je-
lögin Baltica og Nye danske um að
þau tæki að sjer tryggingarnar. En
samningurinn var því skilyrði bund
-inn að Alþingi setti ný lög um
tryggingarskyldu. Mátti þó segja
að það mál væri komið í eindaga, er
þingmenn Reykjavíkur lögðu það
frv. fram í þinginu, því að ekki var
nema mánuður til stefnu. Frum-
varpið kom fyi'st á dagskrá í neðri
deild hinn 1. mars, en því var hrað-
að í gegn um þingið og hinn 19.
mars var það afgreitt sem lög. Og
26. mars voru lögin staðfest.
Brunabótafjelag dönsku kaup-
staðanna hafði aldrei verið talið
skattskylt hjer og greiddi aldrei
nein gjöld í bæjarsjóð nje lands-
sjóð. Fjelög þau, sem nú var samið
við, settu það sem skilyrði að þau
yrðu einnig skattfrjáls. Iðgjöldin
liækkuðu þá um 31%, en nokkuð
vóg þar upp i móti, að iðgjöld
lausafjártryggmga lækkuöu um
12%.