Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1951, Blaðsíða 2

174
LESJ3ÓK MORGUNBLAÐSINS
riðurfallið að lita á hana sem trú-
villing eða svikara, er það nokkuð
mismunandi, hvernig menn vilja
túlka sögu hennar, hvaða áherslu
menn vilja leggja á það, sem talið
er andlegt eða yfirnáttúrlegt, eða
reyna að skýra framkomu hennar frá
öðru sjónarmiði, sálfræðilegu eða
sögulegu. Egon Friedell (í Menning-
arsögu nýja tímans) er dæmi þeirra,
sem segja að hún hafi „lifað í öðr-
um heimi, í þeirri andans veröld,
sem við vitum ekkert örugt um og
yfirborðsvísindin neita þessvegna að
til sje, þó að við getum rakið áhrif
hennar á alla mannkynssöguna og
vitum að þau hafa ráðið úrslitum
á mestu stundum hennar'1.
BERNARD SHAW skýrir hinsvegar
æfintýrið um Heilaga Jóhönnu eins
og venjulega veraldlega sögu um
afburðamann og snilling. Fyrir þessu
hefur hann gert grein í löngum for-
mála, sem hann skrifaði fyrir leik-
ritinu. Hann hafði þann sið, sem
kunnugt er, að skrifa formála fyrir
leikritum sínum, oft mjög langa og
kom þá venjulega víða við og flutti
i þeim boðskap sinn og túlkun á list
sinni. Formálinn fyrir Heilagri Jó-
hönnu er röskur þriðjungur bókar-
innar. Ræðir hann þar um Jóhönnu
sjálfa eða ber hana saman við Sókra-
tes og Napoleon og Newton, ræðir
um rjettarfar fyr og nú, um sagn-
fræði, um kaþólsku kirkjuna, um
gagnrýnendur sína, sem vilja breyta
leiknum eða stytta hann, og talar
háðulega um þá, og margt íleira ber
á góma.
Hjer á eftir eru þýddir fáeinir
kaflar úr þessum formála, þeir, sem
lýsa skoðun Shaw á söguhetjunni cg
því, hverníg fara eigi með sogu
hennar í leikritsformi.
JÓHANNA FRÁ ARC var sveita-
ttúlka, fædd nálægt 1412, biend fyr-
ir viilutrú, germnga og gaidra 1431,
enduireíst 1456 cg nefnd lun æru-
verða 1904, hin blessaða 19.08 og að
lokum tekin í dýrlingatölu 1920.
Hún er frægasti hernaðardýrlingur
kristninnar og skrítnasti fuglinn í
öllum furðuheimi miðaldanna. Þótt
hún væri eindregin og mjög trúræk-
in i kaþólsku sinni og hygði á kross-
ferð gegn Hússítum, var hún í raun
og veru einn af fyrstu pislarvottum
mótmælendastefnunnar. Hún var
einnig ein af fyrstu postulum þjóð-
rækninnar og fyrsti Frakkinn, sem
framkvæmdi raunsæisstefnu her-
skaparins í anda Napóleons, frá-
brugðna riddaraiþrótt og lausnar-
gjaldabraski samtima liennar. Hún
var brautryðjandi skynsamlegs
klæðnaðar fyrir konur. Eins og
Kristin Svíadrotning tveimur öldum
siðar, — að ekki sje talað um D'Eon
og óteljandi óþektar hetjur aðrar,
sem hafa dulbúist sem karlar til þess
að vinna verk hermanna og sjó-
manna —, þá neitaði hún að taka
við hinu sjerstaka hlutverki kon-
unnar og klæddist og lifði eins og
karlmenn gera.
Þar sem henni hepnaðist að halda
þessu öllu svo vel til streitu að hún
varð fræg um alla Vestur-Evrópu
áður en hún varð tvítug (og yfir
tvítugt komst hún reyndar aldrei),
þá er það varla undrunarefni að hún
var dæmd á bál. i orði kveðnu fyrír
nokkra stórglæpi, sem við teljum
ekki framar hegningarverða í sjálfu
sjer, en í raun og veru íyrir það, sem
við mundum kalla ókvenlega og óþol-
andi uppivöðslu. Þegar Jóhanna var
18 ára stefndi hún hærra en hinn
stoltasti páfi og hinn dreissugasti
keisari. Hún gerði kröfu til þess að
vera sendiboði og ármaður Guðs og
til þess að vera í sannleika limur
hinnar sigrandi kirkju meðan hún
dvaldi enn i holdinu hjer á jörðinni.
Hún taldi sig vernda af lítillæti sinn
eigin konung, kallaði Englakonung
til yfirbótar og hlýðni við boð sín.
Hun þrumaði yfir stjóniarherruin og
prelátum, bar þá ráðuiu cg beygði
þá. Hún skelti skolleyrum við ráða-
gerðum hershöfðingja og leiddi her-
sveitirnar fram til sigurs eftir sínum
eigin ráðum. Hún bar takmarkalausa
og gersamlega launungarlausa fyrir-
litningu fyrir almannarómi, dómum
og valdi, og fvrir herbrögðum og
stríðslist herstjórnarinnar. Ef hún
hefði verið spekingur og höfðingi,
þar sem komið hefði saman hið virðu-
legasta kirkjuvald og hið glæsi-
legasta veraldarvald, mundu kröfur
hennar og framkvæmdir hafa verið
almenningi eins mikil þraut og ráða-
gerðir Cæsar voru Cassiusi. En
þar sem hún hófst í sannleika af
sjálfri sjer, var ekki nema tvent til
um skoðanir á henni. Annaðhvort
var hún kraftaverk eða þá óþolandi
manneskja.
EF JÓHANNA hefði verið illgjörn,
eigingjörn, rög eða heimsk, þá hefði
hún verið ein af andstyggilegustu
persónum sögunnar, í stað þess að
vera ein af þeim ástúðlegustu. Ef
hún hefði verið nógu gömul til þess
að þekkja þau áhrif, sem hún hafði
á menn þá, sem hún auðmýkti með
því að hafa á rjettu að standa, þegar
þeir höfðu rangt fyrir sjer, og ef hún
hefði lært að smjaðra fyrir þeim og
hafa taumhald á þeim, þá hefði hún
getað orðið eins langlíf og Elísabet
drotning. En hún var of ung og ó-
reynd og of mikil sveitastúlka til
þess að ráða nokkrum slíkum
kænskubrögðum. Þegar menn, sem
henni þóttu fávísir, urðu Þrándar í
götu hennar, dró hún enga dul á
skoðun sina á þeim og hafði ekkert
langlundargeð til að þola heimsku
þeirra. Og hún var nógu barnaleg
til þess að eiga von á því að þeir
væru henni þakklátir fyrir það að
hún leiðrjetti þá og kom þeim úr
klipum.
......Það er miklu hættulegra að
vcra heilagur, heldur en að vera sig-
urvegari. Þeir, sem verið hafa hvoru-
tveggja, eins cg Múhameð cg Jó-