Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1951, Blaðsíða 4

17G
LlíSBÓR MORGUNBLAÐSINS
hetju. Menn hafa veriS að fara með
Shakespeare á sama hátt, gera hann
að ólæsum erfiðismanni, þrátt fyrir
þá augljósu staðreynd, að faðir hans
var kaupsýslumaður og stundum í
mjög góðum efnum, giftur konu úr
all-virðulegri stjett. Sama tilhneig-
ingin er til þess að reka Jóhönnu út
í það að vera einhver kaupakona og
smalastelpa, þó að smalastúlkur í
Domremy myndu hafa hneigt sig fyr-
ir henni af þvi, að hún var heima-
sætan á höfuðbólinu. Munurinn á
Shakespeare og Jóhönnu var sá, að
Shakespeare var ekki ólæs. Hann
hafði verið í skóla og kunni álíka
mikla grísku og latínu og gengur og
gerist um stúdenta, þ.e.a.s., alls enga
til nokkurra nota. Jóhanna var vita
ólæs. „Jeg þekki ekki A frá B“, sagði
hún. En margar kóngsdætur þá og
lengi síðan hefðu getað sagt það sama.
María Antoinette, til að mynda, gat
ekki stafað nafníð sitt rjett, þegar hún
var á Jóhönnu aldri. En þetta merkir
ekki að Jóhanna hafi verið þekking-
arlaus eða þjáðst af því einurðarleysi
og bjargarleysi í þjóðfjelaginu, sem
ólæst og óskrifandi fólk verður nú að
þola. Þó að hún gæti ekki skrifað
brjef, þá gat hún lesið þ'au fyrir og
gert þau áhrifarík. Þegar hún var
kölluð smalastúlka upp í opið geðið,
þá tók hún það óstint upp og skoraði
á hvaða húsfreyju sem væri, að keppa
við sig í heimilisstörfum góðrar hús-
móður. Hún skifdi stjórnmál og her-
mál Erakklands miklu betur en flest-
- - +..
ar bíaðiesandi háskólastúlkur nútim-
ans skifjá ástandið í sínu heimaiandi
nú , . . Þekklng og áhugi á opinber-
um máium var ekkert einsdæmi með-
af bænda í sveit, þar sem ófriður geis-
aði. Stjórnmálamenn bar of oft vopn-
aða að garði, til þess að ekki yrði eft-
ir þeim tekið; fólk Jóhönnu hafði ekki
efni á því, að vera óvitandi um það,
sem fram fóp'í ljensmálunum. Það var.
ekki auðugt og Jóhanna vann á búinu
eins og faðir hennar, rak fjeð á beit
og þess háttar. En engin sönnun er
fyrir vesaldómi og fátækt og engin
ástæða til að halda að Jóhanna hafi
þurft að ganga tif verka eins og vinnu
kona, eða hafi yfirfeitt þurft að vinna
nokkuð, þegar hún vifdi hefdur ganga
til skrifta, eða fabba iðjulaus og bíða
eftir sýnum eða hlusta á kirkjuklukk-
urnar til þess að heyra raddir í þeim.
I stuttu máli, í henni var miklu meira
af ungri hefðarkonu, jafnvef menta-
konu, hefdur en í flestum dætrum
smáborgara okkar.
RADDIR OG SÝNIR Jóhönnu hafa
leikið áfit hennar illa. Sagt hefur
verið að þær sönnuðu það, að hún
væri vitfirrt, að hún væri lygari og
svikari, að hún væri galdrakind, (og
fyrir það var hún brennd), og loks
að hún væri heilög. Raddirnar og
sýnirnar sanna ekkert af þessu, en
þessar mörgu niðurstöður sýna það,
hversu venjulegir sagnfræðingar vita
lítið um hug annara manna eða jafn-
vef um hug sjáffra sín. Til er fófk
með svo lifandi ímyndunarafl, að þeg-
ar það fær einhverja hugmynd, kem-
*ur hún tif þeirra eins og heyranfeg
rödd, sem stundum er ffutt af sýni-
legri veru. Geðveikrahæfi gfæpa-
manna eru að mikfu leyti fufl af
morðingjum, sem hfýtt hafa röddum.
Þannig getur kona heyrt raddir segja
sjer, að hún eigi að skera eiginmann
sinn á háls og kyrkja barnið sitt í
svefni og hún getur talið það skyfdu
sína að framkvæma það, sem henni
er sagt. Samkvæmt hjátrú rjettar-
læknisíræðinnar, telja dómstófar okk
ar að glæpamenn sjeu ekki ábyrgir
gerða sinna, ef freistingar þeirra
komi fram í slíku gerfi, og er farið
með þá eins og geðsjúklinga. En þeir,
sem sjá sýnir og heyra opinberanir,
eru ekki ávallt glæpamenn. Innblást-
ur og hugsjónir og ósjálfráð rökvísi
snillingsins koma stundum fram í
samskonar hughverfingum. Sókrates,
Lúther, Swedenborg, Blake, sáu sýn-
ir og heyrðu raddir, alvog eins og
Heilagur Frans og Heilög Jóhanna.
Ef ímyndunarafl Newtons hefði verið
jafn leikandi og fifandi, hefði hann
getað sjeð anda Pythagorasar ganga
inn í aldingarðinn og útskýra það,
hversvegna epfin fjeffu. Sfík hug-
hverfing hefði hvorki rýrt lögmálið
um aðdráttaraffið nje almennt and-
legt heilsufar Newtons. Það sem
meira er: sýnaraðferðin tif þess að
gera uppgötvunina mundi ekki vera
hætis hóti meira kraftaverk en venju
fega aðferðin. Próísteinn heilbrigð-
innar er ekki sá, hvort aðferðin er
venjufeg, heldur hitt, hvort uppgötv-
unin er skynsamleg. Ef Newton hefði
fengið þau boð frá Pythagorasi, að
tunglið væri gert úr grænum osti,
þá mundi Newton hafa verið læstur
inni. En þyngdarlögmálið skapaði
Newton frægð fyrir sjerstakar gáfur,
af því að það var skynsamleg tilgáta,
•
sem fjell ágætlega við skilning Cop-
ernikusar á þeim staðreyndum, sem
athugaðar höfðu verið um efnisheim-
inn, og mundu hafa gert það eins,
hversu furðulega sem hann hefði að
þeim komist . . . Á sama hátt verður
að telja Jóhönnu heilbrigða konu,
þrátt fyrir raddir hennar, vegna þess
að þær lögðu henni aldrei nein ráð,
sem ekki hefðu eins vel getað komið
frá heilbrigðri skynsemi hennar, ná-
kvæmlega eins og þyngdarlögmálið
kom til Newtons.
Það liggur núna í augum uppi,
einkum eftir að svo margar konur
hafa kastast út í hernaðarstörf í síð-
ustu styrjöld, að Jóhanna hefði ekki
getað klæðst pilsum í baráttu sinni.
Þetta var ekki einungis af því að
hún vann karlmannaverk, heldur af
því, að það var siðferðileg nauðsyn
að kynferðismál vaeru útilokuð milli
hennar og stríðsfjelaga hennar. Hún
ljet sjálf uppi þessa ástæðu, þegar á
hana var gengið. Og þó að þessi skyn-
samlega nauðsyn kæmi henni fyrst í
hug sem skipun frá Guði, fyrir munn