Lesbók Morgunblaðsins - 29.04.1951, Blaðsíða 11

s LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
247
Tomas Johansson íiL mag., Lundi
Föroya Landsbókasavn
á sunnudögum. Þar syngja þeir
hátt og hvellt um kristna trú. Vænt
þykir þeim um sálma Blix. Sálma-
skáldið, Elías Blix, var fæddur og
uppalinn í Gildaskáia. Eftir hann
eru hvorki meira nje minna en
hundrað sálmar í siðustu úlgáíu
norsku sálmabókarinnar, allir á
nýnorsku. Og framar öllum öðrum
er hann sálmaskáld æskunnar. Tal-
ið er að styrjaldarárin, 1940—1945,
hafi enginn sálmur verið meira
sunginn en ættjarðarsálmur hans:
„Gud signe vaart dyre Fedreland
og lat det som hagen blöma ...."
Þegar jeg fór með nemendum
gágnfræðaskólans til Gildaskála-
kirkju í fyrsta skifti, var sunginn
einn hinna fáu íslensku sálma, sem
J)ýddir hafa verið á norsku, sáimur
eftir sira Friðrik Friðriksson:
„Hen over jord et pilgrimstog
saa stille skrider frem ....“
Að iokinni guðsþjónustu sagði
presturinn okkur ýmislegt um hina
gömlu Gildaskálakirkju. Er hún úr
steini, byggð á tólftu öld og ber
öll einkenni stíls og trúarskoðana
löngu liðinna tíma. Á altaristöflu
er mynd af Kristi á krossinum. Við
fót krossins liggur hauskúpa og
fleiri mannabein, er tákna skal
sigur Krists yfir dauðanum.
„Það þótti eftirsóknarverðara að
komast til kirkju í gamla daga en
nú á tímum,“ segir prestur okkur.
„Þegar jeg blaða í gömlu kirkju-
bókunum á skrifstofunni minni, sje
jeg að mjög oft stendur við nöfn
í registri yfir dána: „Fórst á leið
til kirkju.“ Margur kirkjubáturinn
hefur týnst hjer á fjörðunum á
liðnum dögum.“
Þannig kynntist jeg fyrst góðum
og áhugasömum presti. Oft var jeg
rneð honum á kristilegum æsku-
lýðssamkomum í sveitinni, sem
gagnfræðaskólanemar tóku einnig
þátt í. Þar voru flutt erindi við
hæfi æskunnar mikið sungið og
ávalt byrjað og endað með lestri
Á HÆÐ yst í Þórshafnar bæ, höf-
uðstað hinnar yngstu þjóðar Norð-
urlanda, er færeyska landsbóka-
safnið, sem auk bókasafnsins hefur
skjalasafns- og þjóð'minjasafns-
deild. Við veginn upp að bókasafn-
inu stendur minnismerki eftir
myndhöggvarann Janus Kamban
til minningar um grundvöll þann
sem færeyski prófasturinn V. U.
Hammershaimb lagði að færeysku
bókmentamáli. Minnismerkið átti
að reisa á hundrað ára afmæli þess-
arar stofnunar 1946, en því er íyrst
lokið ári síðar. Það hefur fjórar
hliðar, tvær með úthöggnum mynd-
um og tvær með áletrunum. Af
hinum tveim fyrstu er önnur sögu-
leg: gamall Færeyingur segir ung-
um Færeyingum sögu. Hin minnir
á kvæði og færeyskan dans: gamall
maður stjórnar dansinum sem for-
söngvari. Áletranirnar hljóða þann-
ig:
1846
LEGÐI
V. U. HAMMERSHAIMB
LUNNAR
UNDIR MÓÐURMÁL OKKARA.
MILDAR VEITTRAR
TENDRAÐU EIN VITA
FOROYUM STJORNULEIÐ
FRÁ OLD TIL 0LD.
Guðs orðs og bæn. Þar var saman
kominn bjartsýnn æskulýður, sem
hafði mörg áhugamál og háleitar
hugsjónir. Jeg var sjerstaklega
beðinn fyrir kveðjur til íslenskrar
skólaæsku frá þessum lífsglaða
æskuskara hjer, fyrir norðan heim-
skautsbaug. Guð blessi unga ís-
land!
Nafn V. U. Hammershaimbs er
nátengt íæreyskum bókmontum og
tungu. Færeyingar nefna það með
virðingu og stolti. Það var hann
sem á síðustu öld ásamt J. H.
Sehröter, Jóhannesi Klæmintssyni
og öðrum safnaði heilmiklu af fær-
eyskum kvæðum, sem höfðu lifað
á vörum fólksins í aldaraðir, flest
sennilega frá miðöldum, og verið
sungin við keðjudansinn, sem enn-
þá er iðkaður. Færeyingar hafa
nefnilega, gagnstætt íslendingum,
ekki varðveitt liandrit frá miðöld-
um. Það er vissulega fyrst og
fremst afleiðing ytri stjórnmála-
ástæðna: færeyska þjóðin hefur í
samanburði við hina íslensku verið
alt of fámenn til að halda af krafti
fram eigin tungu gegn máli hinna
erlendu valdsmanna, en það var hið
opinbera mál, tunga embættis-
mannanna og kirkjunnar. Við þetta
bættist að andleg menning Færey-
inga á fyrri öldum hlaut aldrei
þann stuðning eða uppörvun frá
klerkastjettinni, sem innan íslenskr
-ar menningar var meðal annars
þýðingarmikil fyrir tilkomu hinna
gömlu handrita og varðveislu óslit-
innar bókmentalegrar erfðar í alda-
raðir. Um hina eldri færeysku
tungu, bókmentir og sögu er þess
vegna fremur lítið vitað. Eftir siða-
skiftin varð ástandið í Færeyum
hið sama og í Noregi: danskar trú-
arbókmentir urðu það sem alþýða
manna las — ef hún á annað borð
kunni að lesa. Ásamt hinum dönsku
upplýsingarbókmentum lifði samt
sem áður, mann fram af manni,
hinn gamli alþýðuskáldskapur, en
samanborið við trúarbókmentirnar
var hann álitinn veraldlegur. Eiti-