Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1952, Síða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
r 491
unni, og ef til vill einungis örfáir
menn kunna nú orðið. Gaman væri
líka að sýna í þessari stóru kvik-
mynd hvernig bændur og fiski-
menn síns tíma seldu kaupmann-
inum framleiðsluvarning sinn á
gömlum verzlunarstað — sýna
hversu mikið, eða öllu fremur
hversu lítið þetta fátæka fólk bar
úr býtum fyrir ævilangt strit.
„íslenzkir þjóðgripir"
Gera mætti sjálfstæða sögulega
kvikmynd á þann hátt að mynda
bara hlutiha eins og þeir eru — en
jafnframt gæti myndavélin svo
beint athyglinni að því merkilega,
sem oft er hulið, og sem fæstir taka
eftir án leiðsagnar um safnið. Kvik-
myndavélin kemst nær en safn-
gesturinn, og myndatökumaðurinn
fær að velta hlutum við í hendi sér.
í landi þar sem feðranna frægð er
eins í hávegum höfð og á íslandi,
liggur það hendi nærri að gera
mynd sem kalla mætti „íslenzkir
þjóðgripir“ — mynd þar sem sýnd-
ir væru í nærsýn helztu og verð-
mætustu kostagripir fortíðarinnar.
Ég þarf ekki annað en að minna
á hina listilega gerðu upphafsstafi
og teikningar í gömlu handritun-
um, gamla hstvefnaðinn, Valþjófs-
staðahurðina, dyrustafina frá Lauf-
ási og marga hluti aðra. Og þá ekki
sízt það sem geymt er erlendis af
íslenzkum munum, og sem einung-
is mjög fáir íslendingar fá augum
htið. Þessa mynd yrði einnig hægt
að sýna í skólunum ár eftir ár, og
veita börnunum þannig einstæða
innsýn í gamla menningu síns
lands. Vitaskuld myndi slík mynd
einnig vekja víðtæka athygli er-
lendis.
Kvikmyndir
um merka íslendinga
Ég vil á ný leiða athyglina að
skyldu okkar við komandi kynslóð-
ir, og þá ekki sízt að nauðsyn þess
að minnast helztu manna vorra
tíma. Með tilliti til fólksfjölda má
segja, að ísland hafi fætt furðulega
mikinn fjölda merkra listamanna.
Komandi kynslóðir ættu að fá að
sjá þá við vinnu sína á kvikmynd,
heyra þá greina frá tilganginum
með list sinni — eins og við höf-
um gert í Danmörku með kvik-
myndunum um málarann Willum-
sen og skáldið Johannes V. Jensen.
Sagt hefur verið, að list leikarans
sé hverful og deyi með sjálfum
honum, en þannig er því ekki farið
lengur. Við ættum að varðveita
leik þeirra Friðfinns Guðjónssonar
og Gunnþórunnar Halldórsdóttur
og annarra merkra leikara í köfl-
um úr þýðingarmestu hlutverkum
þeirra.
ísland sögualdarinnar
Ég vil ljúka máli mínu með uppá-
stungu um kvikmynd-, sem yrði
ekki einungis ómetanleg að giltíi,
en sem myndi einnig vafalaust
vekja mikla athygh úti í hinum
stóra heimi, því að verkefnið stend-
ur í beinum tengslum við hið mikla
framlag íslands til heimsbókmennt-
anna — íslendingasögurnar. Ég tek
hér ekki afstöðu til draumanria um
kvikmyndun sagnanna í gerfi Ieik-
kvikmynda, með leikurum í hlut-
verkum hinna þekktu persóna. Það
sem ég er að hugsa um er menn-
ingarkvikmynd, sem gæti vakið
upp húsakynni sögualdarinnar,
amboð, tól og klæðaburð.
Satt er það, að fátt er um forn-
leifar frá landnámstíð. En ef við
snúum okkur að þeim tíma, sem
sögumar voru skráðar á — það er
að segja um 200 árum eftir að hinir
skráðu atburðir skeðu — þá eru
fomminjar til í miklu ríkara mæli.
Og nú eru margir fræðimenn þeirr-
ar skoðunar, að hvað hið ytra borð-
ið snertir greini höfundar sagnanna
að tiltölulega miklu leyti fremur
frá því sem þeir sjálfir þekktu til,
en frá því sem þeir tóku a&arfsögn.
Þeir láta fyrstu byggjendur lands-
ins búa í húsum síns eigin tíma, og
ganga í fötum sinnar tíðax. Hvern-
ig svo sem þetta kann að/ vera mun
það ávallt hafa mikið menningar-
gildi að sýna hvernig íslendingar
bjuggu á þeim tíma, sem sögurnar
voru skráðar.' Á síðari árum hafa
fornleifarannsóknir lágt til mikið
efni við uppgröft gamalla bæar-
tófta t. d. að Stöng í Þjórsárdal, og
tóftirnar í Skallakoti og ísleifsstöð-
um, sem e. t. v. eru ennþá eldri.
Kvikmyndin getur greint frá
þessum bæarrústum á miklu líf-
rænni og áhrifameiri hátt en teikn-
ingar og Ijósmyndir. Hún getur
veitt áhorfandanum þá tilfinningu
að hann sé sjálfur á för um rúst-
irnar. Og hún getur látið húsin
rísa á ný í líkans formi. Með bragð-
vísi í kvikmyndinni má sýna hvern-
ig húsið sprétta upp, áhorfendurnir
geta fylgzt með endursmíðinni. Og
svo má veita þeim þá tilfinningu
að þeir séu að reika um þessi gömlu
húsakynni. Með því að blanda sam-
an myndum af líkönum og ósvikn-
um myndum er hægt að manna
þessi gömlu hús — sýna fornaldar-
fólkið við athafnir sínar.
Þessi kvikmynd gæti — og ætti
— að fellast inn í fyrrnefnda sam-
stæðu af styttri myndum um ís-
lenzk býli. Hún gæti orðið formáli
myndarinnar, sýnt upphaf og stofn
síðari byggðar. Hún getur einnig
sýnt þróunina frá langhýsunum
með stóra skálanum á landnámstíð
til ranghala baðstofunnar með rúm
-stæðunum, sem minna á búlka
skálans með báðum veggjum, sem
að nóttunni voru notaðir sem hvílu-
rúm. Hér gildir það einnig, að
skoða hina einstöku kvikmynd sem
hlekk í stærri keðju.
Frh. á bls. 48S