Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1953, Side 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
439
Úr gamalli prentsniiðju: Setjari og bullari
reið af Alþingi austur til Hlíðar-
enda og krafðist þess að fá prent-
smiðjuna samkvæmt erfðaskrá
Guðbrands biskups. En það fekkst
ekki. Hitt vannst á, að hann fekk
prentsmiðjuna keypta fyrir 500 rdl.
Lét hann svo flytja hana á 16 hest-
um norður að Hólum þá um sum-
arið, setti hana þar niður og byrj-
aði að prenta á jólaföstu um vet-
urinn. Hið fyrsta, sem þar var
prentað, var kvæði, er fagnaði því
að prentsmiðjan væri endurheimt
að Hólum, og fylgdi þessi formáli:
„í Jesú nafni. Herra Guðbrandur
Þorláksson, herra Þorlákur Skúla-
son, herra Gísli Þorláksson, herra
Þórður Þorláksson, fjórhjólaður
vagn prentverksins að nýu upp-
reistur af Mag. Birni Þorleifssyni
Sup. Hólastiftis".
Nú var þessi prentsmiðja tekin
af Hólum öðru sinni, þrátt fyrir
konunglega tilskipan og úrskurð
1789 um að dómkirkjan á Hólum
væri réttur eigandi prentsmiðjunn-
ar. Fannst Norðlendingum nú sem
þeir hefði verið rændir öðru sinm.
Undu þeir prentsmiðjuleysinu svo
illa, að þeir stofnuðu nýa prent-
smiðju 1852.
En það er að segja af flutningu
prentsmiðjunnar suður, að þá
týndist mikið af letri, bókahnútum
og myndaplötum, „sem ýmsir
fundu og notuðu í ýmsa smíðis-
gripi“. Margt af þessu hafði Guð-
brandur biskup sjálfur gert, því
að hann var hagleiksmaður mikill
og bjó til bæði skrautstafi og bóka-
hnúta.' Síðan hefur eflaust mikið
farið forgörðum meðan prentsmiðj-
an var á Leirárgörðum, Beitistöð-
um og í Viðey, en Jón Borgfirð-
ingur segir að meðan prentsmiðjan
var enn undir stjórn stiftsyfirvald-
anna, hafi verið þar nokkrar leifar
af stólum, bæði frá Hólum og
Hrappsey „sem mega teljast minja-
gripir“.
Um húsakynni prentsmiðjunnar
í Leirárgörðum höfum vér frásögn
Mackenzie, sem kom þangað 1810.
Hann segir svo frá:
— Við heimsóttum einustu prent-
smiðjuna, sem til er á íslandi. Hún
er rétt hjá Leirá í lélegum timb-
urkofa, sem stendur þar úti í mýri.
Stofnunin er nú rekin af Lands-
uppfræðingarfélaginu, en Magnús
Stephensen er forstjóri þess. Hann
ræður prentsmiðjunni algjörlega
og er svo hrifinn af sjálfs sín verk-
um, að fáir komast þar að: menn
kæra sig ekki um að hætta rit-
smíðum sínum undir gagnrýni
hans. Þetta er slæmt fyrir bók-
menntir í landinu. Tveir menn
starfa við prentsmiðjuna. Þeir hafa
þar pressu af algengri gerð og búa
sjálfir til svertu úr feiti og sóti.
Þar eru 8 leturtegundir, sex
gotneskar og tvær latneskar, auk
nokkurra grískra stafa. Við sáum
þar nokkrar bækur, sem prentaðar
höfðu verið seinustu árin, og voru
þar til sölu. — í vetur sem leið lá
við að vatnsflóð sópaði prentsmiðj-
unni burt með öllu, sem í var. Og
nú sem stendur er húsið hrör-
legt.-----
Þar sem Mackenzie talar um
timburhús (wooden building) á
hann sjálfsagt við það, að húsið
hefur verið þiljað innan, því að
samkvæmt öðrum heimildum var
þetta moldarkofi. Hooker fór þarna
um og segir í ferðabók sinni: —
Skammt frá veginum sáum við lít-
inn torfkofa. Var okkur sagt að þar
væri prentsmiðja, hin eina á ís-
landi. /
Oháð vísindastofnun
Nokkru áður en þetta gerðist
höfðu fyrstu stofnendur Landsupp-
fræðingarfélagsins ákveðið að gera
félagið að opinberri vísindastofnun,
sjálfseignarstofnun, frá 1. okt. 1798.
Lögðu þeir hinni nýu stofnun 1000
rdl. í peningum, prentuðum bókum
og prentunaráhöldum, sem félagið
átti. Þessi nýa stofnun átti svo
smám saman „að leysa til sín
prentsmiðjuna í Leirárgörðum af
eiganda hennar, Birni Gottskálks-
syni, eftir því sem efni hennar og
Úr gamalli prentsmiðju: prentari og profarkalesari