Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1953, Síða 4

490
uppákostnaður með bókaprentun
leyfði, og prentverkið þess vegna
að ganga fyrir þessarar íslands
uppfræðingar Stiítunar reikning,
og arður sá, er það gæfi af sér,
brúkast til að útbreiða nytsamlega
þekkingu á landinu og hverskyns
upplýsingu“.
Með konungsbréfi 27. júní 1800
er lýst yfir því að konungur gerist
verndari þessarar nýu stofnunar,
en hún var eftir sem áður undir
handleiðslu Magnúsar Stephen-
sens.
Prentsmiðjan í Leirárgörðum
gekk vel og félagið eignaðist hana
eins og til stóð. En árið 1807 hófst
stríðið milli Dana og Englendinga
og tepptust þá siglingar að miklu
leyti og aðdrættir allir gerðust
mjög erfiðir. Kom þetta hart niður
á prentsmiðjunni, því að hún gat
hvorki fengið pappír né annað er
hún þurfti á að halda. Fóru þá og
ill ár í hönd og mátti svo kalla að
prentsmiðjan legðist alveg niður
1812.
*
Á Beitistöðum og í Viðey
Árið 1815 var prentsmiðjan flutt
frá Leirárgörðum að Beitistöðum í
sömu sveit. Magnús Stephensen
var þá fluttur frá Innra-Hólmi til
Viðeyar, en Guðmundur Schag-
fjord farinn að búa á Beitistöðum.
Árið 1816 var svo byrjað að prenta
að nýu og var prentsmiðjan um
þriggja ára skeið á Beitistöðum.
En árið 1819 lét Magnús flytja
hana til Viðeyar. Var Guðmundur
Schagfjord þá enn yfirprentari og
annaðist alla bókasölu.
Prentsmiðjuhúsið í Viðey stóð
að húsabaki,- Það var torfbygging
og loft í henni. Hafa pressurnar
verið þar niðri, en leturkassar uppi
á lofti. Þetta hús stóð nokkuð lengi
eftir að prentsmiðjan var flutt
þaðan og. var þá notað til þess að
-hreinsa.þar dún.
Magnús var enn framkvæmda-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
stjóri félagsins og prentsmiðjunnar
og sögðu sumir að hann færi með
hvort tveggja sem sína eign. Gekk
þó allt vel fram til ársins 1826. Þá
komu í dönskum blöðum svæsnar
árásir á hann fyrir stjórn hans á
félaginu og prentsmiðjunni, og var
það Vigfús Erichsen (sonur Jóns
Eiríkssonar) sem stóð fyrir því.
Krafðist hann þess að prentsmiðj-
an væri tekin af Magnúsi, því að
hún væri opinber eign síðan félag-
inu hefði verið breytt í sjálfseign-
arfélag 1798. Svarf þá svo mjög að
Magnúsi að hann afréð að losa sig
við prentsmiðjuna. 1827 prentaði
hann seinast æviminningu sonar-
konu sinnar, Sigríðar Stefánsdótt-
ur amtmanns Stephensen, og síðan
sagði hann af sér umráðum prent-
smiðjunnar. Um leið fór Guðmund-
ur Schagfjord burt úr Viðey og
hætti prentarastörfum. Varð nú
enginn til þess að taka við prent-
smiðjunni og sá stjórnin að þá var
í óefni komið. Sneri hún sér því
til Magnúsar og bað hann að halda
áfram stjórn prentsmiðjunnar, og
varð það úr, að hann tók prent-
smiðjuna á leigu. Fekk hann þá
Helga Helgason, sem lært hafði
prentiðn hjá Schagfjord, til þess
að vera yfirprentara og stundaði
Helgi þá iðn lengi síðan.
Magnús hafði yfirráð prentsmiðj-
unnar til dauðadags, en seinustu
árin, sem hann lifði, var naumast
um nokkra bókaútgáfu að ræða í
Viðey. Hann andaðist árið 1833 og
tóku þá erfingjar hans við prent-
smiðjunni með sömu kjörum og
áður höfðu verið. En árið eftir tók
sonur hans, Ólafur sekreteri Step-
hensen, prentsmiðjuna á leigu til
10 ára (frá 6. júní 1834 til 6. júni
1844) gegn því að greiða 160 rdl.
á ári og helminginn af viðhalds-
kostnaði. Jafnframt fekk hann því
þá framgengt að keypt voru til
prentsmiðjunnar tvö ný letur frá
Altona og komu þau hingað þá um
haustið. Ennfremur lét hann gera
við prentvélina, svo að prent-
smiðjan þótti nú hin sæmilegasta.
Helgi Helgason var enn yfirprent-
ari, en auk hans unnu 3 menn aðrir
í prentsmiðjunni að staðaldri og
fóru vinnubrögðin „vel fram“.
Þegar nú leið að þeim tíma að
leigusamningurinn væri útrunn-
inn, óskaði Ólafur Stephensen eftir
því að fá hann framlengdan um
lífstíð sína, en til vara óskaði hann
þess að samningurinn yrði fram
lengdur óbreyttur um 5 ár.
Þá var svo komið að ákveðið
hafði verið að endurreisa Alþingi
og jafnframt var kveðið svo á, að
Alþingistíðindin skyldi prentast
þegar í stað og prentuninni hraðað
svo sem föng væri á, til þess að
almenningi gæfist sem fyrst kostur
á því að kynnast störfum þingsins.
Var þá sýnt að vinna í prentsmiðj-
unni mundi aukast mjög frá því,
sem verið hafði, og að vinnuafköst
hennar yrði einnig að aukast að
mun, en til þess að svo mætti
verða, þurfti að endurbæta prent-
smiðjuna. Stjórnin vildi því ekki
framlengja leigumála Ólafs Step-
hensens óbreyttan. Þá tók Ólafur
umsókn sína aftur og voru þá skift-
ar skoðanir um, hvernig fara ætti
um prentsmiðjuna. Þó varð það
úr að hún var boðin upp til leigu
um fimm ár með svipuðum skilyrð-
um og áður hafði verið. Uppboðið
fór fram á hlaupársdaginn 1844 og
gerðu aðeins tveir menn tilboð í
leiguna. Annar var Ólafur Step-
hensen. Hann bauð 8 rdl. á ári.
— Hinn var Siemsen kaupmaður.
Hann bauð 6 rdl. á ári, en bauðst
jafnframt til þess að flytja prent-
smiðjuna til Reykjavíkur á sinn
kostnað. Utan uppboðs bauð Ólafur
Stephensen að taka prentsmiðjuna
á leigu um tveggja ára skeið fyrir
70 rdl. leigu á ári, gegn því að
hann þyrfti ekki að taka neinn þátt
í endurbótum prentsmiðjunnar.