Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1954, Blaðsíða 4

256
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hlaupa yfir 10 daga. Þetta fyrir-
skipaði Gregorius páfi XIII. Hann
ákvað að næsti dagur eftir 4. októ-
ber 1582 skyldi vera 15. október.
Síðan hefir tímatalið verið kennt
við hann.
Boði páfans var auðvitað hlýtt
í kaþólskum löndum, en bæði mót-
mælendur og grísk-kaþólskir vildu
ekki fara eftir því. Og því var það
um nokkrar aldir að 10 daga munur
(og þó meira er á leið) var á tíma-
talinu meðal hinna ýmsu þjóða.
Bretar tóku ekki upp gregorianska
tímatalið fyr en 1752, Rússar ekki
fyr en 1918 og Tyrkir ekki fyr en
1927.
Þótt þessi leiðrétting páfans virð-
ist mjög einföld í fljótu bragði, þá
mæltist hún afar misjafnlega fyrir.
Almenningur helt að stolið hefði
verið 10 dögum af lífi sínu, skildi
ekki að hér var aðeins um breyt-
ingu á tölum að ræða. Menn æstust
og hrópuðu: „Skilið okkur aftur
þessum 10 dögum, sem þið hafið
rænt okkur.“
Gregorius páfi gerði aðra höfuð-
breytingu á tímatalinu og er henni
nú fylgt víðast hvar, en hún var
sú, að árið skyldi altaf byrja hinn
1. janúar. Sumar þjóðir höfðu lát-
ið það hefjast 25. desember og sum-
ar 25. marz, og það helzt í Eng-
landi fram til ársins 1752.
Á 6. öld hafði rómverskur munk-
ur, Dionysius Exiguus, komið fram
með þá uppástungu, að ártölin
skyldi miðast við fæðingu Krists.
Þetta komst á um allan heim, svo
að segja, og síðan er talað um ártöl
fyrir og eftir Krist.
Þannig var tímatalið að smá-
breytast, en seinustu 400 árin má
heita að það hafi staðið óbreytt.
En hvað getur það staðið lengi hér
eftir?
jllARGT mælir með því að tíma-
1 talinu sé breytt og gert hent-
ugra en nú er. En fátt mælir á
móti því nema fastheldni við forn-
ar venjur. Reikningslega er árið
nú rétt. Árstíðirnar koma á sínum
tíma, og með hlaupársdegi er
skekkjan jöfnuð. En svo miklar
breytingar hafa orðið í heiminum
meðan tímatal þetta hefir verið í
gildi, sérstaklega á sviði viðskifta,
að nú eru orðnir miklir og marg-
víslegir annmarkar á tímatalinu.
Fyrst er þá að geta þess, að
missirin eru mislöng. í fyrra helm-
ingi ársins eru 181 dagar, en 184 í
hinum seinni. Allur þorri manna
vinnur kauplaust í þrjá daga seinni
hluta ársins. Ársfjórðungarnir eru
og ýmist 90 eða 92 dagar og mán-
uðirnir eru 28—31 dagur. Vinnu-
dagar í hverjum mánuði (miðað
við sex daga viku) eru 24—27.
Allir þessir skakkar bitna illi-
lega á einhverjum. Og fyrir banka
og hagfræði eru þeir lítt þolandi.
Vegna mislengdar verða allar sam-
anburðartölur erfiðar viðfangs.
Þriggja mánaða víxlar gilda mis-
langan tíma o. s. frv.
Annar höfuð ókostur núgildandi
tímatals er sá, að fyrsta dag mán-
aðar ber aldrei upp á sama viku-
dag næsta ár eins og seinast. Sama
er að segja um stórhátíðar. Jóla-
daginn getur borið upp á hvaða
vikudag sem er. Aftur á móti ber
páskana upp á sinn sunnudaginn
í hvert skifti. Þetta gengur svona
hringlandi í 28 ár, en þá hefst sama
umferðin upp aftur næstu 28 ár.
Þetta hefir mörg og margvísleg
vandkvæði í för með sér, þar sem
merkisdagar, svo sem hátíðadagar
og þjóðhátíðadagar, færast alla
vega til eftir vikudögum. Það væri
t. d. nokkuð þægilegra fyrir iðnað-
inn, ef jóladaginn og þjóðhátíðar-
daginn bæri alltaf upp á mánu-
dag, svo að frídagarnir færi
saman.
Stór ókostur er á tímatalinu nú
að menn geta ekki lært það utan-
bókar eins og stafrófið. Menn verða
alltaf að hafa almanakið við hend-
ina til þess að glöggva sig á upp á
hvaða vikudag hvern mánaðardag
ber.
gFTIR fyrri heimsstyrjöldina bár-
ust Þjóðabandalaginu ekki
færri en 152 tillögur um nýtt tíma-
tal. Eftir langa íhugan ákvað
Þjóðabandalagið að ekki væri rétt
að hrófla við sjö daga vikunni, og
síðan bar það fyrir borð allar til-
lögurnar nema tvær.
Önnur þessara tillaga gerði ráð
fyrir því, að í árinu væri 13 mán-
uðir og hver þeirra 28 dagar. Hin
tillagan gerði ráð fyrir 12 mánuð-
um í ári og væri þeir ýmist 30 og
31 dagur, en þó svo að 91 dagur
væri í hverjum ársfjórðungi. Báðar
tillögurnar gerðu ráð fyrir 7 daga
viku og árið teldist 364 dagar, en
svo væri einn alheims frídagur.
Seinni tillagan, sem borin var
fram af fulltrúa Chile, hefir feng-
ið nafnið „Heimsalmanak“. Þegar
tillagan var Iforin undir þjóðirnar
voru 14 með henni, 6 voru á móti,
7 töldu hana ekki tímabæra og 18
sátu hjá. Eftir 14 ára umræður um
þetta mál, var svo að lokum, árið
1937, samþykkt nefndartillaga þess
efnis, að það væri ekki tímabært
að samþykkja breytingar á tímatal-
inu, þar sem sýnt væri að allar
þjóðir mundu ekki fara eftir því.
En þrátt fyrir þetta gáfust ekki
upp þeir, sem vildu koma á heppi-
legra tímatali. Og nú hafa efna-
hagsmála- og félagsmáladeild sam-
einuðu þjóðanna enn borizt marg-
ar tillögur um breytt tímatal, frá
ýmsum stofnunum víðs vegar um
heim.
Árið 1950 tók Perú upp tillöguna
um „Heimsalmanak“ það, er Þjóða-
bandalagið hafði rætt mest um.
Og í október í haust kröfðust full-
trúar Indlands þess, að málið yrði
tekið fyrir á næstu ráðstefnu efna-
hags- og félagsmáladeildarinnar.