Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1954, Síða 2

313
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
harðstjórn, verður um langt árabil
að halda uppi harðri baráttu og
deilum til þess að endurheimta
dýrmæta fjársjóði sína, er lagðir
voru í sameiginlegt bú Dana og Is-
lendinga á tímum einveldis- og
harðstjórnar, en hefðu að sjálf-
sögðu átt að skilast aftur, er skiln-
aður varð milli landanna. Rödd
íslands mun aldrei þagna í þessu
máli fyrr en öll handritin eru kom-
in heim.
Mikilverðasti atburðurinn í máli
þessu á undanförnum árum, er hef-
ir átt sinn mikla þátt í því, að
Danir þybbast enn við að verða
við kröfum íslendinga, er áskor-
un nál. 360 mikilsmetinna Dana til
þings og stjórnar þeirra að skila
ekki handritunum til íslendinga,
og var sú áskorun samin eftir að
49 danskir lýðháskólastjórar lýstu
því yfir, að Dönum bæri að verða
við kröfum íslendinga. Þetta skjal
hefir aldrei verið birt, að því er
ég bezt veit, hvorki í Danmörku
eða á íslandi. Það er eins og leyni-
vopn, sem liggur í stjórnarskrif-
stofum Dana og bendir ríkisstjórn
Dana á, að ef hún hyggist að verða
við kröfum íslendinga, muni þess-
ir menn beita áhrifum sínum til
þess að hindra framgang afhend-
ingar handritanna.
Þegar kunnugt varð, að mikils-
megandi stjórnmálamenn og stjórn-
arherrar Dana voru þess fýsandi
að leysa handritamálið, tóku
nokkurir af þessum 360 mönnum
sig saman um að efna til hinnar
alræmdu sýningar á íslenzkum
handritum í Kaupmannahöín til
þess á þann hátt að reyna að koma
í veg fyrir, að íslendingar fengju
málum sínum framgengt. Þeir töl-
uðu, eins og kunnugt er, af miklum
fjálgleik um ágæti hinna íslenzku
handrita, er væru eign Dana bæði
að lagalegum og siðferðilegum
rétti, dönsk menning ætti að veru-
legu leyti tilveru sína að þakka
þessum handritum, er væru meira
virði en þrjú merkustu söfn Dana
o. s. frv.
Það er nauðsynlegt íslendingum
að kynnast rökum hinna 360 Dana,
því að þeir eru höfuðandstæðing-
ar íslendinga í handritamálinu, og
þareð í þeirra hópi eru margir
æðstu embættismenn ríkisins, hefi
ég þýtt ávarp þeirra til dönsku
stjórnarinnar, en það er að finna
í Ijósprentuðu skjah, er liggur í
Landsbókasafninu.
Apríl 1947.
TIL RÍKISSTJÓRNAR OG
RÍKISÞINGS
Nú er kröfur eru gerðar um það
af íslands hálfu, að skilað sé til
íslands öllum íslenzkum handrit-
um, sem eru í dönskum söfnum,
þ. e. a. s. hinum íslenzka hluta
safns þess, er í erfðaskrá Árna
Magnússonar var gefinn háskólan-
um sem óaðskiljanleg heild, og
þeim íslenzkum handritum, sem
eru í eigu konunglega bókasafns-
ins, verður að fylgja meðferð þessa
máls af hinum mesta áhuga og ár-
vekni af öllum þeim, er skilja hið
mikla gildi þessa máls fyrir nor-
ræn og alþjóða vísindi, og verður
með festu að vísa frá þeirri full-
yrðingu úr ýmsum áttum, að mál
þetta í Danmörk sé aðeins áhuga-
mál nokkurra fárra vísindamanna,
bóka- og skjalavarða.
Vér skulum fyrst minna á, að af
hálfu íslands hafa margsinnis ver-
ið hafðar uppi kröfur um afhend-
ing íslenzkra muna. 1927 var gert
samkomulag milli íslands og Dan-
merkur og samkvæmt því voru
allmörg skjöl og handrit skjala-
eðlis og safn uppdrátta afhent úr
dönskum bókasöfnum og skjala-
söfnum og ennfremur voru afhent
úr Árnasafni þau eintök, er hægt
var að sanna um, að fengin höfðu
verið að láni, en Árni Magnússon
hafði ekki fengið eignarheimild á.
Þessa afhending varð að líta á sem
lokaafgreiðslu, þareð hún raun-
verulega náði yfir allt það, sem ís-
lendingar óskuðu þá.
Samt sem áður var árið 1938 gerð
full krafa til handritanna í dönsk-
íslenzku nefndinni, en Danir í
þeirri nefnd vísuðu til samkomu-
lagsins 1927, er væri lokaafgreiðsla.
Ári eftir gerðu íslendingar sömu
kröfu, en með sama árangri. Er
íslendingar slitu konungssamband-
inu við Danmörk í síðustu styrjöld,
hugðust þeir hafa fengið nýjan
grundvöll undir kröfum sínum.
Þeim er þó orðið ljóst núna, að
gagnslaust er nú að hafa uppi laga-
legar röksemdir eins og oft hefir
verið gert áður, en að vísa verði
eingöngu til siðferðilegs réttar,
sem ætti aftur á móti að vera að-
eins íslands megin.
Þessu verður að mótmæla ein-
dregið. Danmörk á íslenzku hand-
ritin með fullum lagarétti og hefir
fyrir löngu unnið hefð á þeim, en
vér eigum þau einnig með siðferð-
isrétti, sem leiðir af því, að mörg
þeirra myndu án frumkvæðis
Dana hafa óhjákvæmilega glatazt
og að frá Dana hálfu hefir verið
varið bæði verulegum fjárfúlgum
og vinnu til þess að kynna hand-
ritin og koma þeim á framfæri fyr-
ir alþjóða vísindi.
En hér við bætist, að efni þess-
ara handrita varðar ekki aðeins
íslenzk atriði, en er að verulegu
leyti þáttur í samnorrænum bók-
menntum og að ekki sízt Danmörk,
en fornbókmenntir hennar þekkj-
ast aðeins af ritum Saxa, hefir
eðlilega orðið sá staður, þar sem
menn tóku í gæzlu sína íslenzku
handritin, er hafa varðveitt gaml-
ar sagnir og kvæði um elztu sögu
vora. Vér höfum með réttu áríð
1927 skilað öllu aftur, sem eingöngu
varðaði ísland, en með jafnmikl-
um rétti vísum vér frá oss þeirri
hugsun, að oss beri að skila aftur