Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1954, Síða 10

358
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
sjáum vér aðeins bregða fyrir hvítu
f jöðrunum í stélinu, hann er þotinn
á stað lengra inn í skóginn. En ef
vér staðnæmumst stundarkorn, þá
kemur hann til vor og háskammast
út af því að vér skulum vera að
slóra.
Þannig göngum vér í tíu mínút-
ur — og fimm í viðbót. Þá breytir
fuglinn allt í einu um háttu. Nú
flýgur hann í hring, hættir að
garga og sezt svo í fíkjutré og situr
þar sem fastast, eins og hann vilji
þar með benda oss á að nú séum
vér komnir í áfangastað.
Það var rétt. Zuluinn tekur eftir
holu í stofni á akasíutré. Hann
leggur evrað við tréð og inni fyrir
heyrir hann stöðuga suðu, svo eng-
inn efi er á að þarna er býflugnabú.
Fylgdarmenn vorir tendra nú
kyndla til þess að geta varizt flug-
unum, og svo er farið að víkka hol-
una. Eftir nokkra stund er þarna
dreginn út býkúpukleggi, löðrandi
í hunangi.
En hvað er nú orðið af fuglinum,
sem vísaði oss á þetta?
Hann hefur setið grafkyrr í fíkju-
trénu og steinþegir, eins og honum
komi þetta ekkert við. En hann á
sín laun skilið. Vér brjótum bút
af kleggjanum og festum hann á
trjágrein og myljum nokkuð af
vaxi niður á jörðina. Og nokkuð af
hunangi verður að skilja eftir. —
Svertingjum kæmi aldrei til hugar
að hirða allt hunangið, því að þeir
halda að þá mundi fuglinn aldrei
hjálpa sér framar, eða jafnvel
hefna sín með því að leiða þá á
villigötur, beint í opið ginið á
slöngu eða hlébarða.
Vér fórum skammt og földum
oss til þess að vita hvað fuglinn
tæki til bragðs. Hann flaug þegar
á kleggjann og byrjaði að kroppa.
Hann át aðallega vax, en bætti sér
svo í munni með hunangi við og
við. Hann er ekki sólginn í hunang,
þótt svo sé sagt.
JJVERNIG stendur nú á því að
þessi fugl skuli bjóðast til þess
að leiðbeina mönnum?
Áður en ég fór að rannsaka þetta
mál, var það almenn skoðun, að
fuglinn gæti ekki náð sér í hunang
sjálfur og yrði því að fá hjálp til
þess. Þess vegna vísi hann Svert-
ingjum á býflugnabúin í von um
að njóta sjálfur góðs af.
í fljótu bragði virtist þessi skoð-
un mjög sennileg, en hún þolir ekki
gagnrýni. Það er langa nót að rekja
að upptökunum að venjum dýr-
anna, og breytingarnar á þeim hafa
orðið ákaflega hægfara. En hér var
um hæfileika að ræða, sem fuglinn
gat sjálfur ekki haft neitt gagn af
fyr en hann hafði kennt öðrum
óskyldum skepnum að hagnýta sér
ratvísi sína. Þetta var gáta, og til
þess að geta ráðið hana varð ég að
kynnast fuglinum sem bezt.
í fyrsta lagi virtist mér það aug-
Ijóst að fuglinn mundi hafa fengið
þessa gáfu fyrir svo mörgum þús-
undum ára, að maðurinn hefði þá
ekki verið til að færa sér hana í
nyt. Þess vegna hefur fuglinn haft
samvinnu við einhverja aðra, áður
en maðurinn kom til sögunnar.
Sænskur ferðamaður, Andrew
Sparrman, ferðaðist um Afríku
1785 og hann segir frá því, að
blökkumenn hafi sagt sér, að fugl-
inn vísaði eigi aðeins mönnum á
býflugnabúin, heldur einnig dýri
nokkru greifingjaættar, sem þeir
nefna hunangssleikju. — Margir
studdu þessa frásögn seinna, en
mér er ekki kunnugt um að neinn
hafi séð þetta með eigin augum fvr
en 1950.
Mér þótti sagan ótrúleg, fyrst og
fremst vegna þess, að talið var að
greifinginn væri á ferð um nætur,
en fuglinn aðeins á ferli á dag-
inn. í öðru lagi var talið að greif-
inginn gæti ekki klifið í tré, en nú
eru flest býflugnabúin hátt uppi í
stofnum trjánna.
Með því að spyrjast rækilega
fyrir komst ég að raun um að marg-
ir menntaðir hvítir menn höfðu
með eigin augum séð slíka sam-
vinnu milli fugls og greifingja, og
þá var engum blöðum um að fletta
að þetta var satt. Ég komst einnig
að því, að greifinginn er á ferð jafnt
nætur sem daga þar sem ekki er
mannabyggð, og að hann getur klif-
ið tré.
Samvinnan hefur því upphaflega
verið með fugli og greifingja, og
það er augljóst að blökkumenn
hafa tekið eftir þessu þegar þeir
voru að snuðra um hunangslsit
greifingjans.
Einu sinni spurði ég Zulua hvers
vegna hann ræki upp þessi kok-
hljóð og berði saman spýtum. „Ég
er að tala við fuglinn,“ sagði hann.
Seinna spurði ég hann: „Hvernig
er hljóðið í greifingjanum?” — „Al-
veg eins og þegar við köllum á
ratann,“ sagði hann, og gaf þar
með í skyn að þeir væri að herma
eftir greifingjanum. Og enda þótt
rati komi oft til manna án þess að
hann sé kallaður, þá halda blökku-
menn að vissara sé að herma eftir
greifingjanum.
ÆSTA skrefið var að kynnast
betur lífsviðurværi fuglanna.
Ég hef þegar getið þess, að það eru
aðeins tvær tegundir, sem vísa
mönnum á býílugnabú, en menn
hafa komizt að því að allar tegund-
irnar eta vax. Af þessu þóttist ég
sjá að ekki væri það af matarþörf
að ratinn vísar á býflugurnar.
Ég koms\ líka að því, eins og
áður var sannað, að fuglarnir þurfa
ekki vax því að þeir veiða maðka
og flugur. Leiðbeining þeirra stafar
því ekki af því að þeir sé svangir.
Ég skaut tvo fugla, sem voru að
vísa mér á býflugnabú, og fóarn
þeirra var fullt af vaxi og ormum.
Hvorugur þeirra var svangur.