Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1954, Page 11

Víða um Afríku eru hvítir menn
hættir að safna hunangi villibý-
flugna. „Hvers vegna ættum vér
að gera það, þegar vér getum feng-
ið sykur í búðinni?“ segja þeir.
Á þessum slóðum er jafn mikið
um rata og áður, en þeir eru hættir
að vilja fylgja mönnum. Menn sem
eru nýlega komnir til Kenya halda
því að það sé ekki nema skröksaga
að ratar hafi vísað mönnum á bý-
flugnabú.
Þar sem ég hef farið um Afríku
þykir mér líklegt að ein tylft af
býflugnahreiðrum sé að minnsta
kosti á hverri fermílu, ýmist í
trjám, klettum eða þúfum. Rati
kemur eflaust oft að þar sem apar,
íkornar, greifingjar eða menn hafa
rænt hreiður og geta því fengið
eins mikið af vaxi þar og þeir girn-
ast. Af þessu er augljóst að þeir
þurfa ekki að leiðbeina mönnum
til þess að geta sjálfir náð í vax.
Fuglinn hefur engar leiðbeining-
ar í huga. Hann fylgir aðeins ein-
hverri eðlishvöt. Og hann fer oft
villur vega og fer fram hjá bý-
flugnahreiðrunum. Einu sinni elti
eg rata í 21 mínútu, en var aðeins
9 mínútur að ganga til baka, beina
leið. Hefði hann ætlað að vísa mér
á býflugnabú, sem hann vissi um,
þá var þessi krókaleið lítt skiljan-
leg. Sama segir Davison kapteinn.
Hann var á ferð með herflokk í
Rhodesiu. í einum áfangastað kom
rati til þeirra og var sem hann
vildi ólmur fylgja þeim. Davison
vildi ekki leyfa hermönnum sínum
að elta hann. Heldu þeir svo áfram
5 mílur, en fuglinn elti þá. Og þar
vísaði hann þeim á býflugnabú rétt
hjá, en það eru engin dæmi til þess
áður að rati hafi teygt menn með
sér rúmlega 4 mílur. Og sjálfsagt
hefur hann upphaflega ekki haft
neina hugmynd um þetta býflugna-
bú.
Aldrei hefur það komið fyrir að
rati hafi vísað mönnum á yfirgefið
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
býflugnabú, þótt þar sé nóg af hun-
angi. En þeir hafa vísað mönnum á
ný bú, þar sem flugurnar voru ekki
farnar að safna. Og einu sinni vís-
aði rati á býflugnahóp, sem var að
sjúga hunang úr blómum úti á víða-
vangi. Það er því sýnilegt að hann
ratar á suðuna í flugunum. Er það
ekki eins og hér sannist þjóðsagan
um fjandskap býflugnanna og rat-
anna — að ratarnir sé að vísa á
flugur'nar til að vinna þeim mein?
ANNARS er hitt merkilegt að
þessir fuglar skuli geta melt
vax. Þeir eru svo að segja eina líf-
veran, sem hefur þann hæfileika.
Út af þessu fara nú fram rann-
sóknir á því með hvaða hætti þetta
getur orðið. Eru það einhverjir
gerlar í meltingarfærum fuglanna,
sýrur, eða eitthvað annað, sem
vinnur á vaxinu? Þegar þessi gáta
er leyst má vera að finnist eitt-
hvert meðal til þess að leysa upp
þá vaxbrynju, sem er utan um
berkla, holdsveikissýkla og fleiri
sóttkveikjur, og hlífir þeim nú.
— Descartes
Frh. af bls. 355.
bæði vilja og vitsmuni og það er
hlutverk mannsins að sjá svo um,
að þetta tvennt verði samferða en
farist ekki hjá. — En hvers vegna,
malda andmælendur Descartes í
móinn, skapaði alfullkominn guð
ekki alfullkominn heim? Hvers
vegna er vit mannsins t. d. ekki í
algjörðu samræmi við vilja hans?
— Og hér vandast málið, — nema
ef við ættum að láta okkur detta í
hug, að þrátt fyrir allt hafi guð enn
ekki lokið þessari sköpun sinni,
heimi okkar, og að bæði mennirnir
og veröldin í heild séu ennþá fóstur
í kvið almættisins!
359
Námsefni Jesuitaskólans, sem
Descartes eins og áður er sagt hafði
litlar mætur á, hefur samt sett
mark sitt á skoðanir Descartes og
skýrast kemur þetta í Ijós, þegar
hann ræðir um sambandið milli
guðs og veraldarinnar, efnið og
andann, sálina og líkamann. Su
skoðun hans að andi og efni, líkami
og sál eigi ekkert sameiginlegt er
sama heimspeki og Tómas Aquinas
hafði sett fram áður, á sama hátt
og hin stærðfræðilega sönnun hans
á tilveru guðdómsins er að mestu
samhljóða St. Anselm. Gríska
heimspekin (Plato) talaði um hold
og anda, tvær andstæður sem ættu
ekkert sameiginlegt. Miðaldakirkj-
an tók í sama streng cg
krossferð gegn holdini:, andsk ..
andans. Og Descartes segir í beinu
áframhaldi af þessu, að líkaminn
sé allt það sem sálin sé ekki og
sálin allt það sem líkaminn sé ekki.
í líkamanum er ekkert til nema
efni. Sálin er ekkert nema hugsun.
Sálin á sér ekkert rúmtak. Allt í
líkamanum á sér rúmtak. Sálin er
frjáls, líkaminn fjötraður af um-
hverfi og staðháttum. Á sama hátt
er ekkert sameiginlegt með efni og
anda en hvort tveggja er til, hlið
við hlið en getur þó aldrei sam-
lagazt og orðið að einu. Þetta er
kölluð tvíhyggja. Þessa tvíhyggju
Descartes hefur síðari tíma heim-
spekingum reynzt auðvelt að brjóta
niður, en út í það er of langt mál
að fara hér. Menn urðu af rök-
fræðilegum ástæðum að telja að til-
veran væri af einni rót. Síðari tíma
heimspekingar skiftu sér því í tvær
megin fylkingar sem deildu um það
hvort þessi rót væri þá efnið eða
andinn. Sumir sögðu að ekkert
væri til nema efnið (efnishyggju-
menn). Aðrir sögðu að ekkert væri
til nema andinn (Idealistar). En
báðum þótti sjálfsagt að oyggja
þessa skiftingu á kenningu miðald3
-kirkjunnar og Descartes um efni