Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1954, Blaðsíða 14

^ 426 'í
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
5
'UofYjrótíur jcu Scir
fi.
Ef þú vilt kynnast um árdegis stund
almættis kærleik í skapandi gróðri,
gakk þú þá út í hinn laufgaða lund,
leggstu þar niður í blómskrýddu rjóðri;
hlustaðu vel eftir hjalinu blóma
hvernig þau skaparans alvizku róma.
Vornætur úðinn á gróandi grund
glitrar sem perlur á laufkrónum blóma,
lífsmagnið gefur hin máttuga mund,
magnþrunginn gróður hún leysir úr dróma.
Hvert einasta smástrá fær uppvaxtar þrótt
ef það fær sólbað og vatnsdaggar gnótt.
Glöggt má þá sjá að allt er hér eitt,
alheimsins þróun og smájurta gróður.
Hverjum og einum og öllum er veitt
uppvaxtarskilyrði hjá vorri móður.
Liljurnar vallarins lífsgleði hljóta
lifandi verurnar síðan þess njóta.
Myndabók Drottins er móðir vor jörð,
meistara verkin vér fáum þar líta
um dali og hóla og hrjóstrugan svörð
er heillandi gróður er menn eiga að nýta.
Skoðaðu maður þau meistara verk
mund sú er stjórnar, er listræn og sterk.
LOFTUR BJARNASON
járnsmiður.
í

un og rúm er í innsta eðli sínu eitt
og það sama, þar sem það á sam-
eiginlegan grundvöll. Á þetta vill
Spinoza leggja þyngsta áherzlu
með kenningu sinni um eiginleika
og leiðrétta með því fyrirrennara
sinn Descartes, sem kenndi að
hugsun og rúm væru algjörðar
andstæður, sem gætu ekki átt neitt
sameiginlegt.
Undirstaðan (guð) hefur hvorki
' skynsemi né vilja, og kom sú kenn-
ing mörgum úr skorðum. Samt tal-
ar Spinoza um hugsun sem einn af
eiginleikum undirstöðunnar. Guð
' Spinoza birtist í allri náttúrunni.
Það er t. d. ekki skynsemi dýrsins
eða þekking þess á líffærafræði,
sem fær sár þess til að gróa. Það
er ekki skynsemi, sem heldur him-
intunglum á braut sinni og byggir
upp og viðheldur allri tilverunni.
Skynsemi og vilji eru aðeins birt-
ing í veröld mannsins og allt of
fátækleg og takmörkuð orð til að
’ nota um þau öfl, sem þessum leik
stjórna.
14- -Q —
Eins og áður er sagt er hver eig-
1 inleiki undirstöðunnar (guðs) heim
-ur út af fyrir sig. Þessum heimi
l(eiginleikanum) skiftir Spinoza
aftur niður í ummyndanir. Um-
myndanir þess eiginleika t. d. sem
kallaður er rúm eru hreyfing og
kyrrstaða. Ummyndanir þess eig-
' inleika sem kallaður er hugsun, eru
* skynsemi og vilji.
f Þannig eru hreyfing, skynsemi,
vilji og allur hinn ytri heimur
skynjunar okkar ekkert annað en
ummyndanir af undirstöðunni
/guði).
í upphafi virðist eins og að í
heimspeki Spinoza sé aðeins um
| þetta tvennt að ræða, undirstöðu
! og ummyndanir hennar. Kenning
hans um eiginleika virðist fyrst og
fremst fram komin til að afsanna
^jneð benni kenningu Descartes um
að hugsun og rúm væru algjörar
andstæður, sem ekkert ættu sam-
eiginlegt.
Ummyndanir eru tvenns konar:
a) Ótakmarkaðar ummyndanir.
Eins og lesandinn man, v.ar undir-
staðan (guð) algjörlega ótakmark-
anleg. Hver eiginleiki hennar var
einnig sagður ótakmarkanlegur. Á
sama hátt eru ummyndanir öðrum
þræði ótakmarkanlegar. Hreyfing-
in (sem er ummyndun eiginleikans
rúm að dómi Spinoza) á sér þannig
ekkert upphaf og engan enda. Að-
eins hreyfingin veldur hreyfingu,
kyrrstaðan getur ekki verið orsök
hennar. Þess vegna er hin fyrsta
hreyfing ekki til. Veröld hreyfing-
arinnar „efnisheimurinn“ á heldur
ekki algjört upphaf né algjör (abso-
lut) endalok. Ummyndanir eigin-
leikans, hugsun, voru að sögn Spin-
oza skynsemi og vilji. Þessar um-
myndanir báðar eru ótakmarkaðar
eins og eiginleikinn (hugsun).
b) En ummyndanir eru líka tak-
markaðar. Hinn ótakmarkaði eigin-
leiki, rúmið, fóstrar þannig tak-
markaða einstaklinga og hluti. Á
sama hátt fóstrar hinn ótakmark-
aði heimur andans takmarkaða
huga (manna og dýra a. m. k.) Hin