Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1954, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
V 417
Sans Souci höllin i Milot, sem brend var.
Frakkar voru nú orðnir afhuga
frekari afskiftum af málum Haiti,
og þörfin fyrir virkið var raun-
verulega úr sögunni. En Henry hélt
áfram virkisgerðinni hvað sem
tautaði.
Eftiri níu ára konungdóm fékk
Henry slag og lamaðist svo að hann
gat aðeins hreyft handleggi og
höfuð. Hann færðist þó í fang að
kanna lið sitt fyrir utan Sans Souci
höll. Með mikilli áreynslu tókst
honum að staulast fáein skref, en
steyptist þá á höfuðið í aurinn. Þar
lá hann í augsýn hersveitanna og
aðalsins. Slíka vansæmd gat Hen-
ry ekki þolað og litlu síðar skaut
hann sig með gullkúlu.
Ólgan gegn konungdómnum sauð
nú upp úr um allt ríkið. Hallirnar
voru brendar, þar á meðal Sans
Souci höll. En La Ferriére mun
lengi standa sem minnisvarði um
Henry konung fyrsta.
Að öðru leyti var vígi þetta vita
gagnslaust. Hitt er annað mál, að
rústir Sans Souci hallar og virkið
á fjallsbrúninni hafa dregið slíkan
fjölda ferðamanna til Haiti að gera
má ráð fyrir að ferðamannatekj-
urnar hafi fyrir löngu farið fram úr
byggingarkostnaðinum.
Petion, sá sem réði í suðrinu var
mildari maður en Henry Christ-
ophe og efldi lýðræðið í sínum
landshluta. Hann lagði sjálfstæðis-
baráttu Suður-Ameríku þjóða lið
og veitti Simon Bolivar ómetan-
lega aðstoð er frelsishetjan leitaði
á náðir hans.
Eftir daga þeirra Petion og Hen-
ry Christophe tókst Boyer hers-
höfðingja að ná völdum á Haiti og
halda þeim í tuttugu ár. Hann lagði
einnig undir sig spanska hluta eyj-
arinnar, en sá hluti gerði byltingu
og varð sjálfstætt lýðveldi 1844.
Það varð Dominikanska lýðveldið.
Sá, sem síðastur var við völd
hinna svörtu keisara og kónga var
Faustin keísari fyrsti. Komst hann
nálægt Henry Christophe f glys-
girni og hégómagirnd en stóð hon-
um langt að baki hvað hæfileika
snerti. Hann var rekinn í útlegð
1858 og síðan hefur Haiti verið lýð-
veldi. —
Lýðveldið
— Þótt Haiti væri nú orðið lýð-
veldi og löngu laust við afskifti
Frakka, fór því fjærri að ástæður
væru góðar í landinu. Fátækt og
sjúkdómar þjáðu landsbúa. Skóla-
mennt var engin. Eignaréttur var
einskis virtur og ræningjaflokkar
óðu uppi.
Enn einn þáttur í hinni dramat-
isku sögu Haiti hefst 1915, er Vil-
brun Guillaume Sam verður for-
seti. Sam þoldi enga mótstöðu og
lét taka fasta tvö hundruð unga
borgarasyni, sem honum þótti ekki
nógu liðtækir. Lét hann drepa þá
alla í dyflissunni til þess að hafa
ekki af þeim frekari vanda. Borg-
arbúar í Port au Prince urðu æfir
og réðust inn í forsetahöllina. En
Sam hafði þá leitað hælis hjá
frönsku sendisveitinni. Múgurinn
kærði sig kollóttan um „diplo-
matiska vernd“ og dró Sam út úr
sendisveitinni. Var hann tættur í
sundur og högginn niður í spað.
Síðan var bitunum dreift út og suð-
ur svo ekki væri hægt að jarða Sam
forseta.
Tveimur stundum eftir þennan
atburð vörpuðu bandarísk herskip
akkerum í Port au Prince og Banda-
ríkin hernámu landið. Stjórnin
fékk að sitja til málamynda, en
Bandaríkin réðu því, sem þau
vildu. Það má um það deila, hvað
stóð að baki þessu hernámi, en síð-
ari atburðir virtust benda til þess,
að Bandaríkin hafi viljað styrkja
þennan veika hlekk í varnarkeðju
vestursiris. Hverjar svo sem hvat-
irnar hafa verið, þá hófu Banda-
ríkjamenn alhliða umbótastarf í
landinu. Gjörbreyting varð í heil-
brigðismálunum og landsbúar
lærðu sumar algengustu reglur í
þrifnaði.
En hernámið var ekki vinsælt og
Haitimenn vildu ekki „ástand“ í
landi sínu undir nokkrum kring-
umstæðum. Sundrungaröflin inn-
anlands sameinuðust í baráttu gegn
hinum erlenda stjómara og fengu
því loks til leiðar komið að heriaa