Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1954, Blaðsíða 11

^ LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
c
423
því að þar er himininn heiður mán-
uðum saman um þetta leyti og loft-
ið tært og hreint. Til stjörnurann-
sóknastöðvarinnar í Blomenfon-
taine, sem hefur 27 þumlunga
stjörnusjá, eru og komnir dr. E. G.
Slipher og aðstoðarmenn hans frá
Lewell stjörnurannsóknastöðinni í
Arizona, til þess að athuga Marz.
Er þá helzt um það að ræða, að at-
huga hina margumtöluðu skurði á
Marz. En á slíku eru þó mörg vand-
kvæði, eins og dr. de Vaucouleurs
hefur tekið fram í bók sinni um
Marz. Hann bendir þar meðal ann-
ars á, að Marz er ekki nema helm-
ingi meiri fyrirferðar en tunglið,
og að hann kemur aldrei nær jörð-
inni en svo, að þar er 150 sinnum
lengra á milli heldur en til tungls-
ins. Vér getum því aldrei gert oss
von um að sjá Marz jafn glögglega
í beztu stjörnusjá, eins og tunglið
í góðum sjónauka. Skurðirnir — ef
þeir eru þá nokkrir — er því hið
eina, sem unnt er að greina með
beztu áhöldum og þegar bezt stend-
ur á.
En um skurðina greinir menn
mjög á. Nýlega kom það í Ijós, að
sumir menn geta séð tungl Júpí-
ters með berum augum. Og stjörnu-
meistarar vissu það þó raunar áð-
ur að geisilegur munur er á því hve
skörp sjón manna er. En þá kemur
líka hitt til greina, að stjörnusjárn-
ar geta villt mönnum sýn. Og
stjörnufræðingar vita að þeir mega
ekki trúa öllu sem þeir sjá. Og þeg-
ar svo frægum mönnum ber ekki
saman, þá er vandi að vita hverju
trúa skal.
Stjörnufræðingurinn dr. Perci-
val Lowell, sem nú er látinn, gerði
mjög glöggt kort af Marz og þar
eru skurðirnir sýndir eins og þráð-
beinar línur, líkast því sem það
væri járnbrautir. Hann gekk jafn-
vel svo langt að fullyrða, að þess-
ar línur á Marz væri gróður, sem
þroskaðist meðfram vatnsveitu-
skurðum. Vatninu væri veitt úr
skurðunum á báða bóga og þess
vegna væri það ekki efamál, að
Marz byggði skyni gæddar verur á
svipuðu stigi eins og vér mennirn-
ir. Teikningar, sem síðan hafa ver-
ið gerðar af Marz, eru mjög svip-
aðar, nema hvað nú eru strykin
ekki lengur þráðbein. Og fæstir
stjörnufræðingar, sem nú eru uppi,
munu vera á sama máli og Lowell.
Þó eru allir sammála um það, að
litarbreytingar verði á vissum
svæðum á Marz eftir árstíðum.
Kunnur franskur stjörnufræð-
ingur, A. Dollfuss, rannsakaði
Marz í stjörnuturninum Pic du
Midi, sem stendur rúmlega 9000 fet
yfir sjávarflöt. Hann komst að
þeirri niðurstöðu, að ekki væri um
beinar línur að ræða, heldur eins
og röð af svörtum blettum. Ann-
ars eru það fáir stjörnufræðingar,
sem hafa getað rannsakað þetta, og
þess vegna vilja þeir ekki leggja
dóm á hinar mismunandi niður-
stöður.
Aftur á móti greinir menn ekki
á um hvernig loftslag sé þar og
jarðvegur. Þar höfum vér rann-
sóknir þeirra Coblents, Adams,
Dunham, Herzberg og Kuiper, sem
eru bæði nákvæmar og ýtarlegar.
Af súrefni og vatnsefni geta ekki
verið í loftinu þar nema svo sem
fáeinir þúsundustu hlutar á móts
við það, sem er í gufuhvolfi jarð-
ar. En þar er mikið af kolefni og
líklega kveður þó langmest að
köfnunarefni. Heimskautaís er þar,
því að hann sést ýmist myndast eða
hverfa, og það hlýtur að vera
frosið vatn, en þó svo örþunnt, að
það getur varía verið mikið annað
en hrím. Ský eru þar á lofti, og eru
þau sennilega mynduð af ískryst-
öllum mjög hátt uppi. Yfirborð
hnattarins er þakið rauðum eða
gulum sandi og finnast í honum
ýms hin sömu efni og hér á jörð. Á
nokkrum svæðum virðist vera um
einhvern gróður að ræða, en hann
hlýtur þó að vera mjög ófullkom-
inn. Kuiper hefur gizkað á, að það
geti ekki verið æðri gróður en
skófir, vegna hinna snöggu hita-
breytinga og annars ástands hnatt-
arins.
----—--•rr-VMT' f
Alit dr. Helga Pjeturss
í þessu sambandi er rétt að rifja
upp það, sem mesti jarðfræðingur
íslands hefur sagt um þetta mál
(Nýall 3, bls. 278—283):
Enga ástæðu get ég fundið til þess
að halda, að Marz byggi verur
lengra komnar en mannkynið á
jörðu hér, vitkaðri og verkfærari.
Mér virðast jafnvel ekki miklar
líkur til, að þar hafi nokkurn tíma
hugsandi verur átt heima. Að vísu
er Marz eldri miklu en vor jörð,
lífið hefði þar haft lengri tíma til
að þróast. En ástæður til að þrífast
hafa verið svo miklu verri á Marz
en hér á jörðu, móðir sól svo miklu
f jær ...
En hvernig stendur þá á skurð-
unum, sem Percival Lowell og
fleiri stjörnufræðingar þykjast
hafa séð á Marz? ... Menn eru nú
að vísu farnir að halda því fram,
að „skurðir“ þessir stafi af galla á
sjónpípunum. En þó að slíkt gæti
komið til greina, þá er alis ekki
ólíklegt, að á yfirborði Marz séu
einmitt þesskonar línur, sem í
sumra augum hafa orðið að líkum
til þess, að Marz byggði mjög stór-
virkt jarðabótafólk.
Þetta verður oss ljóst, ef vér gæt-
um að eðli og sögu vorrar eigin
jarðar. í steinhvolfi jarðar vorrar
eru sprungur mjög stórkostlegar
og stefna mjög norðaustur sumar,
en aðrar norðvestur. Svo stórkost-
legar eru þessar sprungur, að þær
gera vart við sig jafnvel á smáum
uppdrætti, er sýnir alla jörðina.
Lítið á strendur meginhafanna. í
ströndum Atlantshafsins koma
sprungurnar mjög fram. Eru þær