Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1955, Blaðsíða 6

258
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
þ. e. hugrakkur. Hver maður skyldi
vera glaður og með hressilegu yfir-
bragði til banastundar.
í 48. vísu segir svo:
Mildir, fræknir
menn bazt lifa,
sjaldan sút ala.
Þessum vísum ber saman að því
leyti, að afleiðing þess að vera þess-
um góðu eiginleikum gæddur, er
að vera glaður og reifur og ala
sjaldan sút. í seinni vísunni er sagt,
að örlátir og hugrakkir menn lifi
bezt. Að lifa bezt virðist vera fólgið
í því að vera gæddur þessum eigin-
leikum og geta neytt þeirra. Lífs-
hamingjan virðist aðallega vera
fólgin í gleðinni og áhyggjuleys-
inu. Þessi mynd skýrist í 8. og 9.
vísu Hávamála. Þar er beinlínis
tekið fram, í hverju sælan eða
hamingjan sé fólgin:
8. v. Hinn er sæll
er sér of getr
lof ok líknstafi;
ódælla er við þat,
er maðr eiga skal
annars brjóstum í.
Því miður liggur engan veginn
í augum uppi, hvernig skilja beri
„lof og líknstafi", svo að fyrri og
seinni hluti vísunnar stangist ekki
á. Finnur Jónsson skýrir fyrri hlut-
ann svo: „Den er rig (lykkelig)
som besidder (andres) ros og milde
omdömme." En skýring þessi fellur
ekki við efni seinni hluta vísunnar.
Lof held ég að sé hér líkrar merk-
ingar og góður orðstír, verðskuldað
lof, sæmd, þ. e. að njóta að verð-
leikum góðs álits samtíðarmanna
sinna. Minna máli skiptir hér,
hvaða merking er lögð í orðið líkn-
stafir. Ef það þýðir „milde om-
dömme“, eins og flestir hallast að,
þá er það mjög likrar merkingar
og Tof, og þessa mildu dóma hlýtur
maðurinn einnig að verðleikum
vegna breytni sinnar. 68. vísa
hljóðar svo:
Eldr er beztr
með ýta sonum
ok sólar sýn,
heilyndi sitt,
ef maðr hafa náir
án við löst at lifa.
Ef maður hefur góða heilsu og
lifir lastalausu lífi, er eldur og sólar
sýn æðst allra gæða. Að lifa án
lasta og geta sér lof eru í raun
líkrar merkingar. Sá, sem lifir án
lasta, getur sér góðan orðstír. Af
innri gæðum, gæðum, sem fólgin
eru í manninum sjálfum, eru sam-
kvæmt 8. vísu góður orðstír og
mildir dómar beztir, en þeir eru
nauðsynleg afleiðing af lastalausu
lífi, en eftir 68. vísu er heilbrigðin
— og lastalaust líf, sem hefur óhjá-
kvæmilega í för með sér góðan
orðstír, — bezt. Ef 8. vísan er skilin
á þennan hátt, er engin mótsögn
milli fyrra og seinna hluta hennar,
því að breytni mannsins og sið-
ferðisvilji hans til að lifa lastalausu
lífi er tilefni eða orsök góðs mann-
orðs hans. í 9. vísu er sælan einnig
talin vera undir vitinu komin:
9. v. Sá er sæll,
er sjalfr of á
lof ok vit, meðan lifir;
því at ill ráð
hefr maðr oft þegit
annars brjóstum ór.
Vitið gerir manninn sjálfstæðan í
lífsskoðun sinni. Vitur maður fylg-
ir ekki í blindni ráðum annarra,
heldur metur þau af dómgreind,
velur og hafnar.
Þótt heilbrigðin sé í 68. vísu talin
fyrst hinna innri lífsgæða, er höf.
Hávamála ljóst, að maðurinn er
ekki alls vesæll, þótt heilsu hans
sé áfátt.
69. v. Er-at maðr alls vesall,
þótt hann sé illa heill;
sumr er af sonum sæll,
sumr af frændum,
sumr af fé ærnu,
sumr af verkum vel.
72. v. Sonr er betri
þótt sé síð of alinn
eftir genginn guma;
sjaldan bautarsteinar
standa brautu nær,
nema reisi niðr at nið.
Engir eru líklegri en synirnir til
þess að halda á loft manngildi föð-
urins. Orðstír hans lifir í huga
þeirra og frásögn.
Jafnvel fatlaður maður og heilsu-
veill getur gert margt til gagns
sjálfum sér og öðrum.
71. v. Haltr ríðr hrossi,
hjörð rekr handar vanr,
daufr vegr ok dugir;
blindr er betri
en brenndr séi,
nýtr manngi nás.
Hugsunin í Hávamálum er hér sú,
að ef menn sætta sig við hlutskipti
sitt, snúast við böli sínu af kjarki
og kunna að velja sér verkefni við
sitt hæfi, geti þeir orðið nýtir menn
og tiltölulega hamingjusamir. Er
þetta í bezta samræmi við geð-
verndarkenningar nútímans. Höf.
Hávamála hefur verið ljóst, að litl-
ir hlutir geta sætt menn við lífið.
Lífið er aldrei svo vesælt, að það
feli ekki í sér einhverja möguleika
til lífsnautnar, þroska eða gagns.
Dauðinn bindur fyrst endi á þenn-
an möguleika. Þess vegna er ávallt
betra að vera lifandi en dauður.
Þessi skoðun er ævaforn og kemur
m. a. fram hjá Hómer.
í Hávamálum kemur fram óbif-
anleg trú á því, að manngildið fari
ekki forgörðum, þótt maðurinn
deyi. Manngildið lifir eilíflega í
orðstírnum. Manngildið er ekki
undir auð komið. Skýrt er tekið
fram í Hávamálum, að enginn þurfi
að skammast sín, þótt hann sé fá-
tækur, né skuli ménn heldur fella
lýti á hann fyrir þá sök.
Þótt maður sé sviptur öllu, sem
hann á, rýrist manngildi hans ekk-