Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1955, Blaðsíða 10

526
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
sem einnig var hægt að greina
með augunum. Þessi ský virðast
munu vera rykmekkir að nokkru
levti.
Merkileg er in svokallaða „fiólu-
bláa móða“, sem stundum hvlur
allan hnöttinn, nema aðeins hvítu
blettina við heimskautin, os kemur
fram á inum bláu mvndum. En
stundum hverfur hún með öllu
nokkra sólarhringa, og bá kemur
yfirborð hnattarins fram á bláu
mvndunum alves eins og bað er á
gulum mvndum. Menn höfðu orðið
varir við bessa ,.móðu“ áður og
biugsust við að meira mundi bera
á henni nú, en svo var bó ekki.
Hvað er nú bað í loftinu á Marz,
sem veldur bessari hulu á bláum
mvndum. os hvernig stendur á bví
að hur. verður allt í einu gagnsæ?
Þetta eru spurningar, sem vér get-
um ekki svarað að sinni.
* ★ ★
ÞVERMÁL Marz er hér um bil
helmingi minna en iarðarinnar, og
vegna bessa er aðdráttarafl hans
miklu minna. Afleiðins bessa er sú
að gufuhvolfið er með öðrum hætti,
því að vatnsefni' og súrefni hafa
farið út í veður og vind. Eftir bví
sem næst verður komizt er miög
lítið eftir af súrefni bar, en bvngri
lofttegundir hafa orðið eftir. Ekki
vita menn nákvæmlega hver loft-
þvnsdin er á Marz, en gizkað er
á að hún sé svo sem tíundi hluti
á móts við loftbvngd jarðar við
siávarmál, eða álíka os loftþunginn
er á tindi Everest-fiallsins. Menn
vita að loftið þvnnist eftir því sem
ofar dregur og iafnf^amt lækkar
suðuhiti vatns. Á Marz mundi vatn
sióða við 30 stig á Celsius. Við
miðbaug Marz kemst hitinn á
sumrin stundum upp í 20—25 stig
um hádegið. En þá getur nætur-
kuldi þar verið upp í 35—40 stig
og á vetrum er brunafrost allan
sólarhringinn við heimskautið.
Dagurinn á Marz er nálega jafn-
langur og á jörðinni, aðeins 37 mín-
útum lengri. Á hinn bóginn eru
Aissirin þar hér um bil helmingi
lengri en á jörðinni, en skiftast þar
eins og hér.
Merkilegir eru hinir hvítu blett-
ir við heimskautin á Marz, og
sennilegt er að allar breytingar á
útliti hnattarins sé í sambandi við
þá. Þessir hvítu blettir er ís, en
hann er svo þunnur, að hann mun
víðast ekki meira en nokkrir þuml-
ungar á þvkkt, og áreiðanlega
hvergi meira en nokkur fet. Það
er eitthvað annað en inir miklu
jöklar á Grænlandi og Suðurheim-
skautinu.
Um þær mundir er athuganir
vorar hófust. var vorið að bvrja á
suðurhveli Marz. Heimskautsísinn
var þá meiri ummáls en áður hefur
sézt, eða um 3000 enskar mílur 1
þvermál, eða meiri um sig en öll
Bandaríkin. Ef svo víðáttumikill
heimskautsís hefði verið á jörðinni
mundi veðurfar í Bloemfontein
hafa verið álíka og er suður undir
Suðurheimskauti.
Um nokkurt skeið skvggðu móða
og ský á suðurskaut Marz, en um
leið og vorið kom þar, varð þessi
hvíti skiöldur heiður og tók brátt
að bráðna og dragast saman. Og
eftir því sem ísinn bráðnaði tóku
að myndast rákir á vfirborð hnatt-
arins, eins og þar mvnduðust far-
vegir, og grænum blæ fór að bregða
á landið þar sem ísinn var horfinn.
Um það leyti og rannsóknum vor-
um lauk, var aðeins lítill hvítur
blettur eftir á suðurpólnum, en
stundum hverfur þessi blettur með
öllu.
Þegar er vorið kom á Marz, fór
að bera á m'ænleitum skellum í
rauðri eyðimörkinni, og færðust
þæ’- óðum í aukana. Þetta hafa
men.n kallað „dökkvabylgjuna“,því
það er eins og straumur berist frá
heimskautinu í áttina til miðlínu,
og þangað var hún komin um mitt
vor.
Flestir þessir grænu blettir eru
á suðurhveli Marz, enda mun þar
vera um mest vatnsmagn að ræða
á hnettinum, þar eð ísinn á norður-
pólnum bráðnar ekki eins þegar
sumar er þar. Menn efast nú ekki
lengur um, að þessir dökkvu blett-
ir sé einhvers konar gróður og
græni liturinn standi í sambandi
við levsingar.
Lowell prófessor áleit að hinir
svonefndu „skurðir" á Marz mundu
vera vatnsveituskurðir. En margir
stiörnufræðingar efast um að þessir
„skurðir" sé til, vegna þess að þeir
hafa aldrei getað séð þá, enda þótt
öll skilvrði væri hagkvæm. En flest
ir viðurkenna nú að til sé einhverj-
ar línur, er líkt og tengja saman
hina grænleitu bletti og eyðimörk-
ina. En þessar línur geta tæplega
verið áveituskurðir. Ein þeirra er
t. d. þráðbein og um 1500 mílur á
lengd, eða eins og frá hafi og inn
í mið Bandaríkin. Stundum skerast
þessar línur, svo það er á móti öllu
lögmáli um vatnsrennsli.
Yfirleitt tekst illa að ná þessum
línum á Ijósmyndir, en þó hafa þær
hvað eftir annað komið þar fram,
svo að þær eru áreiðanlega til, en
þær breyta sér og aukast.
'k ★ k
Svo merkilegar eru þessar línur
á Marz, að ótal ágizkanir hafa kom-
ið fram um hvað þær muni vera.
Ég held að þær sé gróður, sem vex
meðfram vatnsfarvegum. Lowell
prófessor og margir aðrir hafa
haldið að þetta væri vatnsveitu-
skurðir, gerðir af vitsmunaverum.
Aðrir halda að þær sé ekki annað
en misiöfnur eða sprungur á yfir-
borði hnattarins.
Nýasta tilgátan í þessu efni er
sú, sem Clvde W. Tombaugh hefur
komið fram með. Það var hann,
sem uppgötvaði jarðstjörnuna