Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1955, Blaðsíða 14

r LESB'ÖK MORGUNBLAÐSINS 1
Jökulsarhlaup

r VanaamSl pessa f61Es era mý-
r m5rg. Einn af karlmönnum búð-
' anna hefur t d. átt vingott við
r stúlku nokkra með þeim afleið-
f ingum, að hún er barnshafandi.
Þau vilja bæði giftast, en það
f kemur á daginn, að maðurinn er
þegar kvæntur, og kona hans í
Búlgaríu. Honum er með öllu ó-
kleift að fá skilnað við hana, einy
1 og málum er háttað, og getur hann
því ekki undir neinum kringum-
stæðum gengið að eiga hina ungu
barnsmóður. Það eru ekki til nein
lög, sem hjálpi þessu gæfusnauða
fólki eða verndi það. Þau verða að
hfa ógift með óskilgetið barn og
geta ekki einu sinni flutt sarnan,
svo strangt er almenningsálitið og
kirkjan austur þar.
P — o—
Ég hef hér að framan dregið upp
þrjár lauslegar svipmyndir úr lífi
flóttamannanna, sem ég vann á
meðal fyrir þremur árum. Þær
gefa nokkra hugmynd um ástand
fólksins, sem flúið hefur ógnar-
hönd kommúnismans án þess að
f eiga þess kost að hefja nýtt líf.
1 Þeir eru margir þessir vonlausu
einstaklingar í flóttamannabúðum
f Evrópu, og þeir eru hrópandi á-
f minning til allra frjálsra manna
' um gildi þess frelsis, sem við telj-
um meðal hinna sjálfsögðu hluta
daglegs lífs. Fyrir sumum er það
fjarlægur, og kannski fjarstæður,
draumur. Fyrir flóttamennina er
það dýrkeyptur fjársjóður, því
sumir þeirra afsala sér öllu nema
1 lífinu til að hreppa þó ekki sé nema
hálft frelsi.
Saga margra þessara manna er
lygilegri en reifarar. En hún er
engin nýlunda í lífi mannkynsins.
Misrétti, morð, svik og þjáningar
hafa fylgt því frá vöggu fram á
1 þennan dag, frá Kain til Hitlers
og Stalins. Nú á dögum eru hörm-
ungar oft réttlættar með þeirri
AÞESSU ári eru liðin rétt 300 ár
síðan fyrsta hlaup varð í Jökulsá
á Fjöllum, það er sögur geta um. Frá-
sögn um það er að finna í þremur
heimildum, Seiluannál, Vallholtsannál
og Árbókum Espólíns.
Báðir annálamir eru ritaðir af
mönnum, sem voru uppi, þegar flóð
þetta kom, Halidóri Þorbergssyni lög-
réttumanni á Seilu og séra Gunnlaugi
Þorsteinssyni i Vallholti. Að vísu
eiga þeir báðir heima vestur í Skaga-
firði, en gátu haft nákvæmar spurnir
af hlaupinu. Ber þeim þó ekki saman
að öllu leyti.
í Seiluannál segir: Jökulsá í Öxar-
firði hljóp fram með ógnarlegum
vatnsgangi, tók af alla sanda yfir undir
Skinnastaði og upp undir Kelduhverfi,
svo ernir, fálkar og hrafnar drápust
allt í sínum hreiðrum; svo hátt gekk
upp í gljúfrin. Prestur sá, er helt
Skinnastað, missti 300 fjár.
í Vallholtsannál segir: Það skeði
fyrir jólaföstu, að Jökulsá í Öxarfirði
stíflaðist upp í giljum öllum og gljúfr-
um, og hljóp svo fram með flóði miklu
í sjó. Gerði stórskaða á fé manna.
Drápust ernir, fálkar og aðrir fuglar
einföldu yfirlýsingu, að allar fram-
farir kosti fórnir, öll umsköpun
skapi misrétti í bili. Engu skal
um það spáð, hve mikill sannleik-
ur kann að felast í svo einföldum
staðhæfingum. Það eitt er víst, að
enn flýja öreigarnir löndin, sem
stjórnað er af „öreigunum“ — enn
kýs alþýðan fremur vonlaust líf
flóttamannabúðanna en vesælt líf
„alþýðulýðveldanna“. Þetta er
hryggileg staðreynd og alvarleg á-
minning um þau sígildu sannindi,
að það er alltaf alþýðan, sem líður
fyrir valdabrölt hinna pólitísku
ævintýramanna, hvort sem fjaðrir
þeirra eru rauðar eða brúnar eða
enn öðru vísi á lit.
Sig. A. Magnússon.
fram í gljúfrunum, af því flóðið kom
snögglega í ána.
Esphólin segir aðeins: Vatnshlaup
var þá ógurlegt í Jökulsá í Axarfirði,
og missti Jón prestur á Skinnastöðum
III hundruð fjár tólfræð (þ. e. 360
kindur).
Hér virðist bera aðallega á milli á
hvaða tíma árs hlaupið hefur komið.
Halldór á Seilu virðist telja að það
hafi komið að vorlagi, þar sem hann
segir að fuglar hafi drukknað í hreiðr-
um sínum, en séra Gunnlaugur segir
að það hafi komið fyrra hluta vetrar
og fuglar þó drepizt i björgunum vegna
þess hve snögglega gljufrin fyllti.
Séra Gunnlaugur segir lika að áin
hafi stíflazt og hlaupið fram síð-
an. En hún hefur ekki getað
stíflazt af öðru en jakaburði, og gat
það gerzt jafnt snemma vors (meðan
hræfuglar lágu á eggjum) og fyrir
jólaföstu, því að sjálfsagt hefur hlaup-
ið stafað af eldgosi í Kverkfjöllum. En
það gos gat hafa brotið jökulinn svo að
áin hefði ekki haft við fyrst í stað að
fleyta fram jöklabrotunum einkum
vegna þess að hún hefur þá verið á
ísi fram á öræfum.
Ekki verður það heldur ráðið af fjár-
tjóninu hvort hlaupið hefur komið
snemma vors, eða snemma vetrar. Það
mun hafa verið vani á þeim árum, að
fé frá Skinnastöðum væri beitt niður
í Sand, bæði haust og vor. Og þar sem
ekki er getið um fjártjón hjá öðrum
en prestinum, verður ekkert af því
ráðið um tímann. En sjón er enn sögu
ríkari um það, að einhvem tíma hefur
komið svo mikið hlaup í Jökulsá, að
hún hefur barmafyllt gljúfrin, því að
lábarðir steinar uppi á björgunum
bera vott um það. Stærð þeirra ber og
vott um hvílíkar regin hamfarir hafi
hér átt sér stað.
Dr. Þorvaldur Thoroddseu efast ekki
um að hlaup þetta hafi komið af elds-
umbrotum í Kverkfjöllum, þar sem
Jökulsá á upptök sín, en hann hefur
ekki fundið frekari upplýsingar þar
um.
Presturinn á Skinnastað, sem hér er
getið, var séra Jón Þorvaldsson Jóns-
sonar. Hann fekk loforð fyrir presta-
kallmu haustið 1607, en mun hafa jpótt