Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1955, Blaðsíða 2

~ LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
r m®
r að baki hjá kristnum lýð þessa
lands því, sem talið er sjálfsagt og
skylt með flestum menntuðum
þjóðum annars staðar í heiminum,
jafnvel einnig þeim, er venjulega
hafa verið titlaðir heiðingjar af for-
ustumönnum kristinna þjóða og
eru svo sem ekki allténd neinir
villimenn, heldur sumar fornar og
nýjar menningarþjóðir, með sínum
sérstöku háttum og — að vísu ó-
kristnu — trúarbrögðum. Musteri
þeirra bera þeim vitni. Þótt kristin
hugsun standi að ýmsu í þakkar-
skuld við eldri andlega menningu,
og það ekki einungis gyðinglega,
þá teljum vér óhikað kristindóm-
inn göfugastan allra trúarbragða,
en hitt verður að játa, að kristnir
menn um lönd öll sýna misjöfn
merki þess og hér á landi sízt betur
en annars staðar og þó einna verst
í því tilliti, er nú var á minnst.
Þetta á yfirleitt jafnt við ráðamenn
þjóðarinnar og aðra einstaklinga
eða heildir, með tiltölulega fáum
undantekningum, þegar litið er yf-
ir lengra svið. Og á fulltrúasam-
kundu þjóðarinnar allrar, Alþingi,
hefir á ýmsu gengið um afdrif
málefna kirkju og kristindóms og
oftlega kennt andblásturs.-----
Oftar en einu sinni hafa verið
gefnar lýsingar af mörgum kirkju-
húsanna hér á landi, réttar og tíð-
um ömurlegar, svo að eigi þarf hér
að endurtaka slíkt. Kirkjurnar ófá-
ar um landið þvert og endilangt
hafa mátt kallast tímburhjallar eða
steinkumbaldar, nærri óhugnan-
legar í sjón og reynd, þótt óneitan-
lega sé þetta meira áberandi nú
orðið en áður þótti, eins og háttað
er breyttum aðbúnaði og lífsvið-
horfi með landsmönnum í daglegu
lífi þeirra. En ýmsir prelátar
kirkju vorrar hafa snúizt önugir
við, einkum ef t. d. erlendir menn
hafa orðið helzt til berorðir um
þetta og kirkjulífið íslenzka. En
^ það er auðvitað fásinna, þvi að
öllum er hér sjón sögu ríkari. Ýmsu
hefir og vitaskuld verið borið við
til vorkunnar ástandinu, svo sem
örbirgð og áþján fyrri tíðar og fá-
tækt efnis og úrræða, og má rétt-
læta það að nokkru, en ekki nærri
öllu leyti. Svo hefir þetta verið.
En nú? Nú á þessum tímum alls-
nægta, auðs og óhófs? — Á íslandi
hefði verið auðvelt á undangengn-
um árum og áfram að reisa og
byggja upp vegleg Guðshús, kirkj-
ur með sjálfsögðum þægindum,
svo að menn eigi síður þess vegna
fýsti þar að koma og dvelja til
guðrækni-iðkana, — þetta hefði,
fullyrði ég. verið auðvelt að byrja
í stórum stíl og með öruggu fram-
haldi, ef hallazt hefði verið af rétt-
um aðilum að fyrirætlan þeírri,
sem lögð var fram í frymvarps-
formi (um kirkjubyggingar og
þátttöku ríkissjóðs í stofnkostnaði
kirkjuhúsa) á Alþingi tvisvar sinn-
um, 1944 og 1946, eftir íhugun og
undirbúning, sem þó varð fyrir gíg
vegna sinnisleysis og andúðar of
margra. Eins og einhverjum er ef
til vill enn í minni var efni laga-
frumvarps þessa, sem byggt var á
þeirri skyldu, er stjórnarskráin hef-
ir lagt á herðar ríkinu gagnvart
kirkjunni (þjóðkirkjunni), í stuttu
máli á þessa leið:
1. Á hverju ári skyldi reisa kirkjuhús
í landinu eða endurbyggja eldri
kirkjur, þar sem þess væri þörf,
unz fullnægjanlega teldist hyggt.
Voru um þetta nákvæmar reglur í
frv., hvcrsu framkvæma skyldi
o. s. frv. Og vel skyldi til alls
vandað.
2. Kostnaðinn af þessum framkvæmd-
ttm skyldi rikissjóður giæiða að
þrem-fjórðu hlutum, og skyldi aetla
til þess fé á fjárlögum hverju sinni.
Söfnuðirnir skyldu leggja til fjórða
hlutann, þ. e. stofnkostnaðar; einn-
ig skyldu söfnuðir annast viðhald
kirkjuhúsa m. a., enda kirkjugjöld
(sóknargjöld) tit þess ætluð. —
Þetta náði nú ekki fram að ganga
á Aiþíngi, eins og vlkið var að, og
mun trúlegast mega spá því, að
kirkjubyggingar-vandamálið bíði
þess seint bætur. Til nokkurrar
linkindar þessu gekk þingið seinna
eða 1954, eftir allmikið þref, inn á
að samþykkja lög um stofnun
kirkjubyggingarsjóðs, er veita skal
úr lán til 50 ára vaxtalaus, til
kirkjubygginga, en eigi er þar um
beinan styrk eða hlutdeild ríkis að
ræða; er fjármagn sjóðs þessa í
lögunum næsta takmarkað, þótt
vonandi komi þetta að nokkuru
haldi.
OG HVAÐ er svo fyrir dyrum i
málinu, eins og ástatt er i þessum
efnum í landinu?
Tvennt virðist fyrir hendi:
í fyrsta lagi — að halda áfram.
á likan hátt og verið hefir, að
byggja kirkjuhús, þar sem ekki
þykir verða hjá slíku komizt, rétt
eins og hverja aðra húskofa, er
ekki hafa upp á neinn unað að
bjóða, nema þá hið andlega að-
dráttarafl, er slíkum stöðum á að
fylgja, ef það þykir þá vera til,
en það virðist nú á tímum út af
fyrir sig verka lítí á fólkið á ís-
landi og verður svo vafalaust. tnn
hríð. Og allt verður þetta þó feiki-
lega dýrt, og svo sem ókleift litkmi.
söfnuðum, en svo má telja flesta
söfnuði þessa lands.
í öðru lagi — og að öðrum kosti
— að fara að hugsa á allt annan
veg en viðgengist hefir, sem sé að
reisa miklu færri kirkjur og miklu
veglegri en nú eru, þvf að þá stæðu
einnig að þeim miklu víðtækari og
öflugri heildir, enda engtun vork-
unn nú að sækja til þeirra ttm
lengi’i veg, eins og nú er komið
samgöngubótum, þar sem auðið er
að komast miklar vegalengdir, er
áður þóttu, á tiltölulega örskömm-
um tíma við vaxandi gnægð hrað-
fara farartækja. Engum vorkunn,
segi ég, hvorki prestum né kirkju-
gestum. — í sjálfu sér eru prestar