Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1956, Blaðsíða 6

250
LESBÓK MORGUNBLAÐSIN3
Hfloðan mikla
I^LFUR mikil er í -Atlantshafi
og hún er ólík öllum elfum á
landi, því að hvorki eru bakkar
að henni, né heldur botn í henni.
Þar er ekki annað en siór á alla
vegu. Þetta er langmesta móða
heimsins, lengst og vatnsmest svo
langt af ber, og svo er vatnið í
henni heitt. um 30 stig fyrstu 500
kílómetrana. Þessi mikla móða er
50 km. á brpídd. Hún á unntök
sín í Mevikóflóa, en ós hennar er
no^ður í fshafi. og þá hefir hún
farið nær 10.000 km og hefir fært
yl til margra landa á norðurhveli,
svo að bau eru bvggileg. en mundu
að öðrum kosti vera iökli hulin eins
og Grænland. Þetta er Golfstraum-
urinn.
Hitinn sem hann ber með sér er
meiri en hægt er að gera sér í
hugarlund. Það er áætlað að Bret-
ar eigi enn 2500 ára birgðir af
kolum í iörð. Ef vér hugsum oss
að öll bessi kol séu komin í einn
stað og kveikt í beim, og á bálið
bætt allri beirri oiíu og iarðgasi,
sem enn er óevtt í Bandaríkiunum,
þá mundi hitinn af bessn báli ekki
jafnast á við þann hita sem Golf-
straumurinn ber með sér á einu
ári- Og þessi mikli hitagjafi hefir
þó verið starfandi um milljónir
ára.
—oOo—
Það var Spánveriinn Ponce de
Leon. sem unngötvaði Golfstraum-
ínn. Hann fór vestur um haf til
þess að leita að unnsnrettu iífsins.
í b»sí stað fann hann Florida. og
þótti fátt um. Á leiðinni baðan lenti
hann í straumnum og fann að hann
var svo sterkur að skinunum míð-
aði ekki. brátt fvrir biásandi bvr.
Á næstu öidum kvnntust svo amer-
fskír siglingamenn straumnum, og
skipstjórum •' Nýa Englandi þótti
í Ailantshafl
það undarlegt að þeir voru sturd-
um 3—4 vikur að sigla frá Boston
til Charleston, en ekki nema viku
að sigla heim aftur. En þeir höfðu
þetta ekki í hámælum. Þeir vildu
ekki iáta aðra fá vitneskju um
þennan straum. Það var leyndar-
mál að hann væri tiL
Svo var það um 1770 að fjár-
málaráðuneytið brezka fekk furðu-
legar fréttir frá Ameríku. Þær
voru á bá leið, að nóstskinin, sem
sigldu frá Falmouth til New York
væri af einhverjum ókunnum á-
stæðum þremur vikum lengur á
leiðinni heldur en venjuleg kaup-
för er sigldu frá London til Provi-
dence. Leitað var umsagnar Benja-
míns Franklin um þetta mál. Fyrst
í stað skildi hann ekkevt í því,
fremur en aðrir. Hann fór því til
kunningja síns, skipstjóra á hval-
veiðaskipi í Nantucket, og spurði
hann hvort nokkuð væri hæft í
þessu. Svarið var á þá leið, er
Franklin hafði ekki búizt við. Skip-
stjórinn sagði honum að betta væri
alveg rétt, og það væri Golf-
straumnum að kenna. Hann kvaðst
oft hafa séð póstskipin vera að
berjast við strauminn, og hafa ráð-
lagt þeim að reyna að komast út
úr honum. „En Englendingar voru
of hálærðir til þess að taka nokk-
urt mark á amerískum veiði-
manni**, sagði hann.
„Það er skömm að því að þessi
straumur skuli ekki merktur á sjó-
kortið“, sagði Franklin. Og svo
fekk hann þennan vin sinn til þess
að teikna strauminn á siókort. og
gaf það svo út. Og þá varð mikil
gleði meðal siglingamanna. Eftir
þetta þurftu þeir ekki að láta
strauminn tefia sig á leiðinni vest-
ur um haf. En þeir þóttust einnig
sjá þama lausn á öðrum vanda.
Þarna er heitur straumur í sjónum,
sögðu þeir, og á vetrum þegar skip-
in verða klökug þá þurfa þau ekki
annað en sigla inn í strauminn, og
þá bráðnar klakinn af þeim!
—oOo—
Straumurinn bvriar í sundinu á
milli Florida og Kúba, og þar er
hann 150 km breiður og dýptin er
um 1% km. En hann hagar sér
ekki eins og árnar, sem aukftst og
breikka og grafa sig niður. Hann
þrengist og grvnnist eftir bvf sem
hann fer lengra. Yfirborð Mexikó-
flóa er hærra en vfirborð Atlants-
hafsins, og bess verma nær Golf-
straumurinn 70—160 km hraða á
dag bar sem hann rennur út í At-
lantshafið op bar má siá hann lang-
ar leiðir. Hann breytir nokkuð
stefnu til austurs, og veldur þar
hvort tveggia, að strönd megin-
landsins sveigir til austurs, og snún
ingur jarðar hefir áhrif á stefnuna.
Hann hægir heldur á sér. og þegar
hann kemur norður á Newfound-
land-grunnið. þá mætir hann inum
kalda Labradorstraumi. Þar siást
straumskilin p’öggt. Golfstraumur-
inn er fagurblár, en kaldi straum-
urinn er grænn. Og þarna þar
sem beir mætast. er ið mesta boku-
svæði, sem þekkist á hnettinum.
Þar er þokan svo þvkk að sjó-
menn segia að hægt sé að skera
hana í búta með hnífi.
Og nu breytir Golfstraumurtna
algjörlega um stefnu, og helaur