Lesbók Morgunblaðsins - 17.02.1957, Blaðsíða 14

106
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Álagablettir
í Keflavík vestra
17'EFLAVÍK norðan Súganda-
fjarðar er eitt af inum
afskekktu býlum íslands. Leiðin
þangað úr Súgandafirði liggur
undir fjallinu Gelti og eru þar
samfeldir klettar upp á fjallsbrún
og hætt við grjóthruni; auk þess
verður að sæta sjávarföllum og er
öll leiðin ill yfirferðar. Norðan við
Keflavík er fjallið Öskubakur,
mikið fjall, og er löng og illfær
leið undir honum til Skálavíkur.
Keflavík var kostajörð að ýmsu
leyti og því helzt þar við byggð
vonum fraipar. Árið 1920 var reist-
ur þar viti (Galtarviti) og íbúð-
arhús handa vitaverði. Hafa vita-
verðir síðan haft afnot jarðarinn-
ar.
Á afskekktum stöðum skapast
oft allskonar þjóðtrú og ýmsar sög-
ur eru af því frá Keflavík. Hér
skal þó ekki minnst á annað en
álagablettina þar, og er sú saga
athyglisverð. Hér er hún tekin eft-
ir frásögn Kristjáns G. Þorvalds-
sonar á Suðureyri í Súgandafirði.
— O —
í Keflavík höfum vér heyrt þrjá
álagabletti nefnda, en vitum ekki
til þess, að neinn bóndi þar hafi
þekkt nema einn þeirra, og sitt á
hvað. í bernsku heyrði eg ekki
talað um annan álagablett þar en
Álfatrumbu, þúfu í túninu, þar
sem það er bezt. Gömul kona var
lengi á bernskuheimili mínu. Hafði
hún búið í Keflavík árin 1853—
1857. Hún sagði að Álfatrumba
væri burstmynduð einsog lítið hús.
Eitt sumar sló maður hennar Álfa-
trumbu, þvert á móti vilja henn-
ar, en um veturinn misstu þau einu
kúna sína, og var gamla konan
sannfærð um, að það var hefnd
álfanna fyrir verknaðinn.
Eftir 1860 er jörðin í eyði um
4 ár, en byggist þá aftur og allt
ókunnugt um álagabletti þar í tíð
þess ábúanda. En árið 1886 flyzt
þangað Pálmi Lárentíusson og býr
þar til 1900. Hann þekkir ekki
Álfatrumbu og slær hana á hverju
ári án þess að nokkuð verði að.
En hann þekkir þar annan álaga-
blett, sem heitir Katlatún, og slær
hann aldrei. Upplýsingar vantar
um hvort þessi álagablettur hefir
verið þar frá fornu fari.
Pálmi fór frá Keflavík vorið 1900
og var hún óbyggð, þangað til viti
var reistur þar 1920 og fyrsti vita-
vörðurinn settist þar að. Hann hét
Oddur Sæmundsson. Hann hafði
ekki heyrt neitt um þessa álaga-
bletti og slær Álfatrumbu árlega
og Katlatún stundum, án þess að
neitt illt hlytist af. Aftur á móti
sagði hann að sér hefði verið sagt
frá þriðja álagablettinum í Stefnis-
hlíð upp af Norðurtúni. Er þar
grasblettur, sem hefir ekki neitt
sérstakt nafn. Svo virðist sem fyrri
ábúendur hafi ekki haft hugmynd
um að þetta væri álagablettur.
Oddur sló blettinn einu sinni, en
árið eftir missti hann 30 kindur.
Þessi staður hefir verið seinni vita-
vörðum kunnur sem álagablettur.
Frásögn þessi bendir til, að það
muni vera vítalaust að slá álaga-
bletti ef menn þekkja ekki álögin.
KONA nokkur hafði verið skorin upp
og vaknaði ekki aftur. Lá hún lengi
í dauðadái og sátu þeir yfir henni lækn-
irinn og maður hennar. Að lokum sást
ekki neitt lífsmark með henni og þeir
’ieldu að hún væri dáin.
„Eg skil ekkert í því að hún skyldi
ekki afbera þetta“, sagði læknirinn,
„hún sem var svo ung og hraust“.
„Hún var nú ekki ung, orðin 43 ára“,
sagði maður hennar.
„42 ára“, sagði likið.
Undramálmur
ÁRIÐ 1818 fann sænskur vís-
indamaður nýa málmtegund
sem fekk nafnið lithium. Ekki þótti
mikið til þessa koma, og svo liðu
125 ár, að menn höfðu ekkert gagn
af þessum málmi. Hann var jafn-
vel svo lítils metinn, að hans var
ekki einu sinni getið í merkum
efnafræðibókum fyrir fáum árum.
Ekki var það þó vegna þess, að
málmur þessi sé svo sjaldgæfur.
Hann finnst yfirleitt alls staðar
í jarðvegi. Menn geta varla stung-
ið svo skóflustungu, að ekki sé eitt-
hvað af lithium í hnausnum. En
málmur þessi hefir svo undarlega
eiginleika, að menn vissu lengi vel
ekki hvort hægt mundi að nota
hann til nokkurs.
Lithium er léttara en nokkurt
annað fast efni, sem þekkist, og
það er svo létt, að aðeins tvær
gastegundir, helium og vetni, eru
léttari. Það er eldfimt og ef log-
andi eldspýta er borin að því, þá
kemur afarheitur hvítur blossi og
það brennur upp að engu. Það
dregur í sig raka, en sé það látið
í vatn, þá freyðir það eins og sódi.
Það var ekki fyr en í seinni
heimsstyrjöldinni, að menn sáu að
lithium var til margra hluta nyt-
samlegt, og var þá farið að fram-
leiða það í stórum stíl. Það var til
dæmis haft í kafbátum til að
hreinsa andrúmsloftið, því að það
dregur í sig banvænar gastegund-
ir. Það var líka notað í flugvéla-
vængi, og settist þá ísing síður á
þá. En merkilegasta uppgötvunin
var þó sú, að með því að blanda
lithium í smurningsolíur, þá urðu
þær jafnt nothæfar í mesta kulda
sem mesta hita. Vegna þessa var
hægt að nota skriðdreka jafnt í
brunafrosti sem á sjóðheitum sönd-
um Sahara. Og flugvélar gátu
i
\