Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1957, Side 1

Jarðstjarnan sem sprakk
FYRIR ævalöngu héfir loftsteinn mikill fallið til jarðar norðárlegi
í Kanada, og myndað við áreksturinn gig, sem nefnist Chubb-gígur
og er 11.500 fet að þvermáli, en 13.500 fet á dýpt. Frásögn um gíg
þenna er í Lesbók 10. febr. 1952. Víðar hafa stórir loftsteinar íallið
til jarðar. Hvernig stendur á þeim og hvaðan eru þeir komnir? Þeim
spurningum hefir dr. Norman J. Berrijl, prófessor við McGill háskól-
ánn í Montreal í Kanada, svarað á þessa leið:
MÁLMAR sem komnir eru utan
úr hímingeimnum, hafa lengí verið
mönnunum undrunarefni. Steina,
sem þaðan eru komnir, er ekki ætíð
jafn auðvelt að þekkja. Nú hefir
komið til sögunnar þriðja efnið,
komið utan úr himingeimnum. Er
það glerungur, sem vísindamenn
kalla „tektite“ og hefir fundizt
dreifður víðs vegar um eyðimerk-
ur Ástralíu, og einnig víðar um
heiminn þar sem berangur er.
Allar eru þessar sendingar
merkilegar og eru einu aðkomuefn-
in, sem vér getum rannsakað í
rannsóknastofum. Að visu eru
þetta ekki annað en örsmáar flísar,
en þær hafa sína sögu að segja,
eigi síður en fornar leirtöflur aust-
an úr Mesopotamíu, eða steingerð
brot úr beinagrindum.
Það er sama úr hverju af þess-
um þremur efnum sýnishornin eru,
ætíð verður fyrsta rannsóknarefn-
ið að fá úr því skorið, úr hverju
þau eru og á hvern hátt þau hafi
getað borizt til jarðarinnar.
Og svarið virðist alltaf vera hið
sama að þau sé komin úr jarð-
stjörnu, sem ekki hafi verið ýkia
langt úti í himingeimnum. Hvar
ætti sú jarðstjarna þá að hafa ver-
ið? Nú er það svo, að milli Marz
og Júpíters er nóg bil fyrir eina
jarðstjörnu, og þá er sennilegast
að hún hafi verið þar.
Þegar jarðstjörnurnar eru athug-
aðar og talið út frá sólinni, þá sézt
að bilið milli þeirra stækkar eftir
því sem lengra dregur. Þetta upp-
götvaði Johann Bode þegar 1772, og
eftir útreikningum hans var fjar-
lægð þeirra frá sólu hlutfallslega
þessi: Merkur 4, Venus 7, Jörðin
10, Marz 16......28, Júpíter 52,
Saturnus 100, .... 196, Úranus.
Eins og hér sést eru tvö auð
bil, þar sem jarðstjörnur ætti
að vera. Tæpum tíu árum seinna
var fundin jarðstjarnan í ytra
auða bilinu. Það er Neptunus.
Og árið 1801 fannst stjörnukríli
eitt á milli Marz og Júpíters. Þessi
stjarna var kölluð Ceres, og er ekki
Þftta er stærsti loftsteinn. sem til er,
33 lestir. Eskimóar í Grænlandi fundn
hann, en Peary flutti hann til Ameriku
189?.
nema um 800 km í þvermál. Seinna
fundust þarna fleiri smástirni, en
ekkert þó svo stórt sem þessi.
Þarna er aragrúi af þeim. Árið
1942 höfðu þar fundist 1539 smá-
stirni, en nú er tala þeirra orðm
um 2000. Aðeins 4 þeirra eru yfir
150 km í þvermál, 195 eru á milli
40 og 100 km., 193 eru milli 15 cg
40 km, en hinnar allar eru smærri.
Einkennilegt er, að þær eru ekki
allar eins í laginu. Ein þeirra, sem
nefnist Eros, er um 20 km á lengd,
en ekki nema 7 km á þverveginn.
Sjálísagt eru þarna enn fleiri smí-
stirni, en of lítil til þess að hægt
sé að sjá þau. En væri öllum þess-
um stjörnum hnoðað saman i einn
hnött, mundi hann þó ekki verða
nema 500. hlutinn aí stærð jarðar.
í