Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1958, Side 2

18
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
200 árum eftir Kristsburð. Það
hefur sennilega fyrst í stað verið
notað til þess að gera söfnuðinum
hægara um að muna hið sungna
orð, en síðar til skrauts og við-
hafnar. Endarím var íarið að tíðk-
ast í kristnum helgiljóðum á 4. öld
og varð síðan að reglu, eins og sest
á þeim gömlu sálmum, sem enn
eru í notkun, svo sem Stabat mat-
er, Dies irae, eða Dagur reiði í.
þýðingu Matthíasar, en sá sálmur
er sunginn við sálumessur, og Jesu
dulcis memoria eða Þín minning
Jesú, mjög sæt er, sem er sunginn
við altarisgöngur í íslenzku kirkj-
unni. Þessir sálmar eru að vísu
ekki eldri en frá 13. öld. Endarím
er og í inum fagra sálmi Heyr,
himnasmiður, eftir Kolbein Tuma-
son. Hann er ortur um 1200 og mun
vera elzti sálmur íslenzkur, sem
nú þekkist. Kirkjan var á inum
„myrku miðöldum“ fóstra ljóðlist-
arinnar eins og annara lista.
Veraldleg ljóð tóku upp rímið
og er þar fyrst að nefna Ijóð far-
andsöngvaranna eða troubadour-
anna, sem íslenzkir dansar og viki-
vakar voru komnir af, og finnast
dæmi þeirra í Sturlungu, en ann-
ars var það Egill Skallagrímsson,
sem innleiddi endarím í íslenzkum
kveðskap með Höfuðlausn sinni og
hefur hann lært þá aðferð í Eng-
landi. Innrím var fastur liður í
dróttkvæðunum, sem sé hending-
arnar, og lýsir Snorri lögmáli
þeirra í Háttatali.
Áttalínulag eða ottava ríma er
alldýrt rímaður ítalskur háttur frá
14. öld, notaður af Boccacio og
fleirí stórskáldum. Af honum er
runninn konungsháttur eða rime
royal með styttingu, en hann var
notaður af einu stærsta skáldi Eng-
lendinga, Chaucer (d. 1400), og
löndum hans fram um 1600, en lít-
ið siðan. Af áttalínulagi var dreg-
inn Spencersháttur eða Spencerian
•tanza, kennt við mesta ljóðskáld
Englendinga á endurvakningar-
öldinni (d. 1599), og er hann
myndaður með því að bæta níundu
línunni við erindið og er hún
Alexanderslína með sex bragliðum
í stað fimm. Þessa þrjá gömlu
hætti, sem fara mjög vel við episk-
an og dramatiskan kveðskap, not-
aði eg í kvæðaflokki mínum
Gróttasöng með þeirri breytingu,
að eg setti réttan tvílið (trocheus)
í stað öfugs (jambus). Eg veit ekki
til, að þeir hafi annars verið not-
aðir hér á landi nema í býðingu
Magnúss Ásgeirssonar á Lótosæt-
unum eftir Tennyson, en það kvæði
er undir Spencershætti.
Síðustu 5—6 aldirnar hafa auð-
vitað verið skapaðir fjölda margir
aðrir nýir hættir og hefur góðum
skáldum aldrei orðið úr því nein
skotaskuld, þótt rími væri hald-
ið.
Ljóðstafir hafa verið notaðir frá
fornu fari og munu hafa verið fast
lögmál í germönskum skáldskap
frá omunatíð, en hafa fallið niður
sem föst skreyting hjá öllum þjóð-
um nema íslendingum. Þeir hafa
því ætíð verið taldir einkenni ís-
lenzkrar ljóðlistar. Þeirra gætir
einnig í öðrum málum, en án nokk-
urrar fastrar reglu og er þá stund-
urp kakkað svo saman, að það sær-
ir íslenzkt brageyra, sem ekki þolir
ofstuðlun.
ANDÓF GEGN RÍMI
Það er engin ný bóla að hverfa
frá rími og til þess afgamla háttar
að yrkja rímlaust. Sú tízka hefir
skotið upp kolli öðruhvoru og er
því ekkert einkenni okkar aldar.
í byrjun 16. aldar var tekinn upp
á Ítalíu rímlaus háttur með fimm
jambiskum bragliðum í ljóðlínu og
kallaður þar versi sciolti. Hann
breiddist einkum út til Englands,
þar sem hann er kallaður blank
verse, og hefur mikið verið notað-
ur í ieikritum og söguljóðum, enda
náði hann mikilli fullkomnun hjá
Shakespeare og í Paradísarmissi
Miltons. Hvað eftir annað hafa
komið fram stefnur, sem vildu fell?
rímið niður úr lyriskum kveðskap
svo sem í Englandi á 16. öld, Svis
og Þýzkalandi í byrjun 17. alda
og í Frakklandi í lok síðustu aldai
en skraut rímsins hefur alltaf seit
skáldin og lesendur þeirra til sín
á ný.
í landi hraðans, Bandaríkjun-
um, hófst fyrir um eitt hundra?
árum ný rímleysualda, sem einnig
skolaði með sér fornum reglum um
fjölda bragliða í ljóðlínu, svo að
þær urðu stundum óralangar -
bragliðirnir dynja á manni hvíld-
arlaust eins og skot úr hríðskota
byssu, einkum hjá upphafsmann
hennar, Walt Whitman (1819-
1892). Þekktastir af öðrum fylgj
endum þessarar stefnu munu ver;
Edgar Lee Masters, sem Magnú>
Ásgeirsson þýddi eftir mannlýsing
arnar úr Skeiðarárþorpi, og ei
hann fæddur 1869, Ezra Pound.
sem er nýdáinn, en var síðustu
áratugina sjúklingur á geðveikra
hæii, og T. S. Eliot, sem orti fræg
asta kvæði sitt, The Waste Land
um 1920. Það er því ekki hægt að
segja, að hér sé lengur um nýjo
bókmenntastefnu að ræða, þótt
hennar hafi ekki gætt hér á landi
að’ talizt geti, fyrr en eftir heims-
styrjöldina síðari: Allir þessm
menn og ýmsir, sem í fótspor þeirra
hafa fetað, hafa verið taldir miki'
skáld, en sama má segja um marga
höfunda óbundins máls, þótt aldrei
hafi þeir orkt ljóð, svo vitað sé.
Framtíðin ein sker úr því, hvou
þessir menn hafa klætt kvæði sín
þeim búningi, að þau nái til ókom-
inna alda, eða verði úti við veg
tímans.
ÁSTANDSBÖRNIN OKKAR
íslenzku tjaslljóðin okkar stuðla-
lausu eru nokkurs konar ástands-