Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1958, Síða 4

20
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
huga lesandans eða áheyrandans.
ljóðinu einnig til muna hans og
sefa. Með huga á eg auðvitað við
yfirvitundina, með muna við und-
irvitundina eða þann hluta djúp-
vitundarinnar, sem bundinn er per-
sónulegri reynslu, þótt hún geti
verið gleymd, en með sefa á eg
við inn annan hluta hennar, sem
er sameiginlegur allri mannkin<l
og hefur að geyma meðfæddar
kenndir og hvatir frá örófi alda
Fylgi eg þar Jung og kenningum
hans um dulheima djúpvitundar-
innar.
Það gefur að skilja, að skáldskap-
ur, hvort sem er í bundnu máli eða
lausu, orkar sterkast á mann, ef
hann nær til allra þessara þriggja
stiga vitundarlífsins. Táknmyndir
Ijóðsins verða að vera í samræmi
við vitræna hugsun, annars verða
þær torf. Formið höfðar einkum
til fegarðarskynsins, tilfinningar
manna fyrir samræmi og hlutföll-
um og þess smekks, sem maður er
alinn upp við. Hann er auðvitað
misjafn og eru t. d. hugmyndir um
kvenlega fegurð aðrar meðal
Hottintotta en íslendinga. Þó verð-
ur dulrænn áhrifamáttur ljóðsins
mestur, ef skáldinu tekst ekki að-
eins að kafa tjörn sinnar eigin per-
sónulegu reynslu, heldur niður í
úthaf sefans og sækja þangað eitt-
hvað af þeim perlum, sem eru
hluti af sameiginlegum arfi alls
mannkyns. Leiðarljósið um þau
dulardjúp er innblásturinn, hvern-
ig sem á að útskýra hann.
Davíðssálmar eru ortir fyrir
meira en 2000 árum og til orðnir
undir áhrifum menningar, sera
okkur er að mörgu fjarlæg. Þó
hrífa þeir menn á öllum öldum og
í öllum löndum, af því að þar birt-
ist þrá, sem er öllu mannkyni sam-
eiginleg frá ómunatíð. Endurtekn-
ingin á orðasamböndum eða hugs-
un, sem kemur í stað ríms, verkar
sefjandi og eins eiga viðlög ljóða
vissan seiðmátt, en sefjun endur-
tekninganna getur stundum líka
hresst upp á örbirgð andans, eins
og í sumum amerískum „slögur-
um“, þar sem þrástagast er á sömu
orðunum. Eg get ekki að því gert,
að sálmurinn: Drottinn vakir.
minnir mig alltaf á „slagara" af
þessum sökum.
Enginn ætlast til þess af Gyð-
ingum, að þeir sleppi sínu forn-
helgaða ljóðaformi og fari að yrkja
með stuðlum og höfuðstöfum, en
ekki er heldur ástæða til þess fyr-
ir íslendinga að hverfa frá því
ljóðaformi, sem hefur verið sér-
eign þeirra frá upphafi. Hver þjóð
ætti að reyna að halda því bezta
og einkennilegasta í sinni eigin
menningu. Frábrigðileikur —
variability — er eitt af höfuðskil-
yrðum allrar framþróunar, ekki
aðeins í ríki náttúrunnar, heldur
og í andlegri mennmgu mannkyns-
ins.
SMEKKUR OG SKRÚÐHNEIGÐ
Ýmislegt af því, sem hér hefur
verið sagt, er smekksatriði, setn
allir verða ekki sammála um. Frá-
breytni einstaklinganna að smekk
felur í sér mörg fyrirheit. Það væri
hræðileg veröld, þar sem allir væru
neyddir til að hafa sama smekk
og sömu lífsskoðun, fyrirfram
ákveðna af flokkslínu og geir-
neglda af dialektiskum rökstuðn-
ingi. Slík likvidering eða afmáun
einstaklingseðlisins, frábrigðileik-
ans og andlegs frelsis er viður-
styggilegasta einkenni kommún-
ismans, hvað sem hagfræði hans
líður, og steypir mannkyninu í þá
hættu að staðna á braut framþró-
unarinnar. Það hafa gert þau
fiskakyn og skorkvikindi, sem
haldizt hafa óbreytt um milljónir
ára, af því að þau glötuðu frá-
brigðileikanum, þeim dásamlega
og fyrirheitaauðuga eiginleika að
geta orðið öðruvísi en feður þeirra.
Snjallyrðið „In der Begrenzunp
zeigi; sich der Meister" eða „í tak
mörkuninni sýnir sig handbragf'
meistarans“ á rétt á sér að vissv
marki, en lengra ekki. Það ber votl
um góðan smekk að forðast oJ
mikinn íburð eða þá ofhleðslu
skrúðsins, sem hefur gert vart við
sig á sumum áfangastöðum list
sögunnar. Hins vegar er skrúð
hneigðin manninum meðfædd og
sýnir sig jafnt hjá steinaldarmann-
inum og Parísardömunni. Hún er
jafnvel manninum eldri á braut
framþróunarinnar, því að hrafninn
safnar gljáandi munum í hreiður
sitt, páfuglinn hefur lagt sér til
skrautlegt en heldur fyrirhafnar-
samt stél, liljur vallarins og sæane-
mónur hafdjúpsins skreytast litum
og jafnvel blágrýtið klofnar í
reglubundna stuðla en ekki í form-
lausar klessur. Leitin að háttbund-
inni fegurð í litum og hlutföllum
er því náttúrulögmál og þótt nátt
úran sé lamin með lurk, leitar hún
út um síðir.
Stuðlar, rím og föst hrynjandi er
ekki óþarft skrúð, heldur gott og
gagnlegt, því að það svalar þeirri
fegurðarþrá, sem leitar samræmis
og háttbundinna hlutfalla. Sú þrá
er einn af uppistöðuþráðunum í
þeirri voð, með öllum hennar
gleipnissterku glitböndum og svik-
ulu bláþráðum, sem við köllum
sál
LÖGMÁL LEIÐANS
Ekkert af gæðum þessa heims
veitir varanlega fullnægju. Leiðinn
fylgir í spor fullnægingarinnar eins
og skugginn, sem fylgir fastast á
hæla okkar þegar við stefnum í
sólarátt um hádegisbil. íslenzkt
ljóðform, með sínum föstu stuðlum
og dýru háttum, hefur aldrei náð
slíkri reisn sem í skáldskap Einars
Benediktssonar ,af því að þar var
það í réttu hlutfalli við hrikaleik
efnismeðferðarinnar. Hvorugt bar