Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1958, Síða 6

22
Hinir óskaplegu kraftar eru þar i
fullkomnu jafnvægi. Aðdráttarafl-
ið, sem togar efnið að miðju, og
þanmáttur gastegundanna, sem
reynir að þenja hnöttinn út, er na-
kvæmlega jafnt.
Eðlisfræðin kennir oss, að þan-
máttur gastegundanna fer eftir
hita, en aðdráttaraflið eftir stærð
hnattarins. Eftir því sem hnöttur-
inn er stærri, eftir því þarf því
meiri hita til þess að vinna á móti
aðdráttaraflinu.
Nú er það undir hitanum komið
hve ört kjarnorkan losnar úr læð-
ingi. Eftir því sem hitinn er meiri,
eftir því verður hraði vetniseind-
anna meiri og árekstrarnir æðis-
gegnari og tíðari. Orkueyðslan verð
ur því meiri eftir því sem hitinn
er meiri, og þar af leiðandi verður
sólin bjartari. Nákvæmt hlutfall á
því að vera milli yfirborðshita sól
ar og birtu hennar, og þetta hefir
sannazt með rannsóknum.
o-3&-o
MEÐ útreikningum má sýna, að
þegar sólirnar eldast, verða breyt-
ingar á þeim innra vegna úrgangs-
ins eftir kjarnorkubrunann, eða
heliumeindanna sem myndast við
samruna vetniseindanna. Helium
eindir eru fjórum sinnum þyngri
en vetniseindir. Þær leita inn að
miðbiki hnattarins og við þetta
mundi raskast hlutfallið milli eðlis
-þyngdar og stærðar hnattarins, en
þetta jafnast á þann hátt að sólin
þenst út sem því svarar og verður
jafnframt bjartari. Þessu heldur
stöðugt áfram, þar til um 12% af
upprunale«n vetnisefni sólarinnar
er orðið að helium. En þegar svo
er komið getur sólin ekki vegið
upp á móti aukningu heliumeinda
með því að smáþenjast út. Hún
verður þá að þenjast út ineð meiri
hraða og þá nálgast skapadægui
hennar. Við útþensluna verður hún
bjartari og eyðir þá vetnisforða
LESBÓK MOHGUNBLAÐSINS
sínum í slíku óhófi, að hann er
brátt þrotinn og „björt verður sól
að svartri", eins og skáldið kvað
Þetta eru ekki néinar ágizkanir
um æviferil sólar. Menn hafa veitt
þessu athygli þar sem sólnahópar
eru. Allar sólirnar í hverjum hópi
hljóta að vera jafngamlar En þær
eru mismunandi bjartar og endast
mismunandi vel. Það stafar af því,
að þær ganga misjafnlega a vetnis-
forða sinn. í þessum sólnahópum
má því finna stjörnur á mörgum
æviskeiðum.
o—9f) -o
ÞEGAR er farið að ganga á vetnis-
forða sólar vorrar, því að hún mun
nú hafa lifað hálfa ævi sína og má
kallast miðaldra. :
Eftir hér um bil 6000 milljónir
ára hefir sólin eytt 12% af vetnis-
forða sínum, tekur þá að þenjast
út ákaflega, svo að hún mun verða
30 sinnum stærri en hún er nú. Og
þá verður hún ekki lengi að
sólunda öllum vetnisforðanum.
Fyrst verður hún eldrauð, en
dökknar smám saman. Að lokum
hlýtur hún að deya og verður
þá sennilega að „hvítum dverg“.
Um það leyti er sólin hefir
stækkað ferfalt, hafa orðið miklar
og ískyggilegar breytingar hér á
jörðinni, og meðalhitinn er þá kom-
inn upp í 70 stig á Celsius. Sólin
heldur áfram að stækka og hitinn
eykst upp í suðuhita. Síðan verður
hitinn svo mikill að málmar bráðna
og að lokum verður hann orðinn
um 800 stig á Celsius. Þá er allt líf
á jörðinni liðið undir lok fyrir
löngu og úthöfin þornuð að grunni.
Þau hafa gufað upp og gufan ligg-
ur sem þétt ský umhverfis hnött-
inn. Þetta ský dregur að nokkru úr
hita sólarinnar, svo að hann verður
ekki jafn ofsafenginn og annars
hefði verið.
Síðan fer smám saman að draga
úr hitanum á jörðinni, eftir því sem
sólin kólnar. Svo kemur að því að
loftið kólnar svo að gufan þéttist
og allt vatn úthafanna steypist i
holskeflum yfir skrælnaða jörðina
Jafnframt kólnar þá meir og mei
og seinast verður svo mikið frost
að úthöfin leggur og þau botn
brjósa og skelfilegur fimbulvetur
ríkir á jörðinni.
o-9C-o
GERT er ráð fyrir því, að sólin sé
um 6000 milljóna ára gömul. Síðar
jörðin myndaðist hefir farið smá
hlýnandi þar, svo að meðalhitinn
hefir hækkað um allt að 20 stig
Enn mun fara hlýnandi á jörðinni
næstu 6000 milljónir ára, en þá
skellur á hitabylgjan, sem eyðir
öllu lífi á jörðinni. Þetta skeður
með nokkuð snöggum hætti, því að
hitinn hækkar um 500 stig á 500
milljónum ára.
Þessar spár munu ef til vill
vekja ugg hjá ýmsum mönnum. Ei
fyrst um sinn þurfa menn engu að
kvíða. Mannkynið mun haldast við.
ef það eyðileggur sig ekki sjálft
með heimsku sinni.
Aldurinn færist mjög hægfara
yfir sólina. Mannkynið á nokkurn
veginn víst að geta lifað enn um
6000 milljónir ára.
Sól vor er aðeins ein af milljón-
um sólna í vetrarbraut vorri, en
vetrarbrautirnar skipta milljónum
Flestir stjörnufræðingar hallast nú
að því að til sé óteljandi sólhverfi
svipuð sólhverfi voru, og að líf
muni þróast á ótölulegum grúa
hnatta.
Nú eru til margar sólir, sem
eyða orku sinni miklu hraðar en
vor sól og endast því skemur. Það
má því vera, að á þessari stund sé
mannkyn í ýmsum sólhverfum að
farast úr hita, sem stafar af því,
að sól þeirra hefir blossað upp und-
ir skapadægur sitt.
(Úr „Engineering and Science1)