Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1958, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
111
manna fyrrum, og nokkuð mun eima
eftir af því enn. Glöggur maður sagð’
mér fyrir skemmstu, að gömlu veður-
spárnar eftir tunglum, hefði ekki
brugðizt eitt einasta skifti síðastliðin
tvö ár.
JAFNDÆGUR 21. MARZ
Merkidagar eru 2 fyrir jafndægui
jafndægradagurinn og 2 dagar á eftir
Þessir 5 dagar kallast „prophetici"
(critici, þ. e. merkidagar). Sérhver
hefir undir sér 35 daga, eða alls 175
daga. Af þessum 5 dögum má marka
veðurfarið eftirfarandi hálft ár. —
Þetta mun vera af erlendum uppruna,
en verið innlimað í þjóðleg fræði.
PASSIONS-SUNNUDAGUR
var Kallaður 5. sunnudagur í föstu (23.
marz). Sagt er að sjaldan sé sama veð-
ur þann dag, pálmasunnudag og
páskadag.
BOÐUNARDAGUR MARÍU
Hann er 25. og er sagt að svo sen.
þá viðrar muni oftast standa 30 daga
eftir — sumir segja 14. Ef heiðríkt
er og stjörnuljós fyrir sólaruppkomu
þann dag, er von á góðri tíð.
í íslenzku fornriti er þetta haft eftir
Sæmundi fróða: „í upphafi heims sagði
Sæmundur prestur að sól nýsköpuó
rynni upp í austri miðju og tungl fullt
á aptni“. Þetta mun hann hafa haft
frá Grikkjum og Rómverjum, því að
þeir heldu að veröldin hefði verið sköp-
uð á vori, eins og allt lifnar þá, enn
Júlíus Cæsar hafði talið jafndægur á
vori 25. marz, og við þann dag voru
því hugmyndir þessar einkum bundn-
ar. Og þaðan er það komið að kirkju-
höfðingjarnir töldu boðunardag Maríu
25. marz, þótti sá dagur bezt valinn.
EINMÁNUÐUR
hefst á boðunardag Maríu (25.) Sumii
gamlir menn trúðu því, að harðasti
kaflinn á vetrinum yrði sá tíminn, sem
Marz og Einmánuður eru samferða.
Ef Einmánuður er góður,. á að verða
gott sumar, eða að minnsta kosti góð
töðuspretta. Um Einmánuð er þessi
vísa:
Einmánuður elskuhýr
alla bræðir snjóa,
sá mun betur svangar kýr
seðja en hún Góa.
.Fyrsti Einmánaðardagur er einnig
kallaður Yngismannadagur, því að
ókvæntir menn eiga að halda upp a
hann, líkt og húsfreyur og bændur
eiga að halda upp á fyrsta dag í Þorra
og Góu. — Sú trú var í Dalasýslu að
konur mætti ekki fara út með prjóna
sína á Einmánuði, því að þá kæmi stór-
hríð; það má ekki gera fyrr en urr
sumarmál.
HEITDAGUR
1375 var vetur næsta harður svo að
peningur var að þrotum kominn a
langaföstu. Hétu menn fyrir sér norð-
anlands, með samþykki Jóns biskups
Skalla, á Guðmund biskup til árnaðar-
orðs, að gefa eina alin af hverju hundr-
aði og fara með á páfagarð. Skipaðist
við það heit svo vel, að enginn fjái-
fellir varð.
1477 var haldin samkoma leikra og
lærðra á þriðjudaginn fyrstan í Em-
mánuði að Grund í Eyafirði, og settur
heitdagur en lögtekin Einmánaðarsam-
koman. — Var þessi Einmánaðarsam-
koma síðan haldin við og við í Eya-
firði þennan sama dag, þangað til hún
var aftekin með tilskipun 29. maí 1744.
— Hafði dagurinn verið nefndur Heit-
dagur Eyfirðinga. Nú ber Einmánuð
upp á þriðjudag og falla þeir dagar
því saman (25.)
FÖSTUDAGUR FYRIR PÁLMA
(28. marz) var fyrrum einn af merk-
isdögum, þótt nú muni það flestum
gleymt. Ef maður vildi varna því að
hann fengi höfuðverk, átti hann að
þvo sér um höfuðið þennan dag — og
síðan aldrei á föstudag upp frá því.
PÁLMASUNNUDAGUR
er 30. Þá hefst dymbilvikan, einnig
kölluð Efsta vika, eða hljóða vika
Dymbilnafnið er komið úr pápisku. Á
skírdag voru klukkustrengir bundnir
upp og mátti ekki hringja klukkum
fyrr en um páska. Þegar prestur gekk
til altaris, eða frá altari, var hringl
smábjöllum, en ekki mátti það þessa
daga, heldur var í þeirra stað notað
áhald, sem dymbill hét. Var það tré-
plata og á henni hamar, sem barðisi
við plötuna, er hún var skekin, segir
dr. Guðbrandur Jónsson.
----0---
Búskaparhættir hafa jafnan verið
miðaðir við tímatalið, og svo er enn,
en með breyttum háttum koma ný
störf. 1 þessum mánuði eiga bændur
t. d. að líta eftir landbúnaðarvélum
Alagablettir
Álfaklettar í Mjóafirði
FYRIR framan túnið í Heydal í
Mjóafirði í ísafjarðarsýslu, er
klettabelti, ekki mikið, og heita þar
Álfaklettar. Sagan forna segir, að
þar búi huldufólk og það með. að
grasblett lítinn, austan undir kletta
-beltinu, megi ekki slá, því að þá
verði bóndinn í Heydal heylaus.
Eftir þessu hefir verið trúlega
breytt, það er menn muna, enda
jafnan góðar ástæður á þessu heim-
ili um heyföng.
Eitt sinn sá bóndadóttirin í Hey-
dal rauðan hest þar skammt frá,
og reyndist þessi hestlitur ekki til
í Heydal.
Dysin Gróa
Kirkjuleiðin frá Reykjarfirði til
Vatnsfjarðar liggur yfir svonefnd-
an Reykjarfjarðarháls. Var hún
jafnan farin er menn fóru gang-
andi til Vatnsfjarðarkirkju.
Uppi á hálsinum er grjótdys, æði
mikil fyrirferðar. Hún er nefnd
Gróa og segir sagan að þar sé dysi-
uð kona með því nafni. Hafði hún
brotið eitthvað af sér og fekk ekki
leg í kirkjugarði. Hún óskaði þess
að vera dysjuð þar sem hún sæi
þrjár kirkjur (og þrjár kirkjur
sjást hér af hálsinum), og mælti
svo um, að hver sem þessa leið
færi, skyldi kasta þremur steinum
í dysina um leið og hann færi þar
fram hjá, og mundi hann þá ekki
villast á þessari leið.
Mun þessi regla yfirleitt vera við
höfð enn þann dag í dag, þá menn
fara þar um.
Páll á Þ"
sínum, lagfæra þær, setja saman, full-
hreinsa og búa undir notkun.
A.