Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1959, Síða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
117
Borgarisjaki. Ekki er nema Ya
af hæð hans upp úr sjó.
náð langt út frá yfirborðinu. Geta
þau rist sundur byrðing skipa, ef
á þau er siglt.
Vegna þess hve mikill hluti jak-
anna er jafnan í kafi, þá berast þeir
fremur með straumum en vindi.
Þess eru þá dæmi að ís hefir hrak-
ið svo hratt móti vindi, að skip
hafa átt fullt í fangi að komast
undan honum.
— ★ —
Lagísinn er allt öðru vísi. Það
er frosinn sjór, og lagísinn er um
99% af öllum þeim ísi, sem er á
floti. Venjulegast er lagísinn allur
sundurbrostinn og með vökum,
enda þótt hann sýnist ein hella eins
langt og augað eygir. Hann er altaf
á hreyfingu undan straumum og
vindum og því oft nefndur rekís.
Við þetta brotnar hann æ meir,
spangirnar rekast á með miklu afli.
Brotna þá jaðrarnir, en brotin
hrúgast upp og mynda háar hrann-
ir, er síðan veðrast saman og verða
að föstum ísi. Venjulega er lagís
ekki nema svo sem 12 feta þykkur,
en þar sem slíkar hrannir eru,
getur hann orðið 100 feta þykkur
sða meira.
Lagís er ekki jafn gamall og
borgarís, því að enda þótt sumar
íshellurnar norður við heimskaut
hafi verið þar á floti um margar
aldir, þá getur verið að ísinn sé
ekki nema 10 ára gamall. Þetta
stafar af því, að á þessum slóðum
bætir ísinn altaf við sig að neðan,
en bráðnar að ofan. Hann er því
altaf að endurnýa sig. Vegna þess
hvað lagísinn er þunnur, ristir
hann ekki djúpt og berst því frem-
ur með vindum en straumum.
— ★ —
Þótt borgarísinn sé ekki nema
lítill hluti af öllum þeim ís, sem
er í höfunum, þá er hann þó
hættulegri skipum heldur en lag-
ísinn. Vegna stærðar sinnar geta
borgarísjakarnir borizt með
straumum miklu lengra suður í höf,
heldur en lagísinn, og bráðna ekki
fyr en seint og síðar meir.
íshafsstraumurinn milli Græn-
lands og Baffinslands ber sífeldan
straum borgarísjaka suður í At-
lantshaf og á móts við Newfound-
land. Þar dreifast þeir og berast
inn á siglingaleiðir um norðanvert
Atlantshaf. Sumir komast langar
leiðir austur í haf, áður en þeir
bráðna. Aðallega gerist þetta á vor-
in, því að á vetrum er borgarísinn
fastur í lagís og kemst hvergi, en
þegar fram á sumar kemur, er
orðið svo hlýtt að jakarnir bráðna
áður en þeir komast langt.
Sennilegt er, að ísjaki sá, er sást
nú fyrir skemmstu vestur af ír-
landi, hafi komið þessa leið. Þetta
er ekki einsdæmi. í júnímánuði
1907 sást borgarísjaki 100 sjómílur
undan Bantry Bay á írlandi, og
oftar hafa jakar sést á þessum
slóðum.
En ísjakar hafa orðið fáum skip-
um að grandi seinustu 40 árin. Það
er að nokkru leyti „Titanic“-slys-
inu að þakka. Eftir það var komið
á alþjóðlegu íseftirliti á milli
Grænlands og Labrador. Að
nokkru leyti er það því að þakka
að skip hafa fengið ratsjár og geta
séð háa jaka áður en komið er að
þeim.
Aðalhættan stafar af jökum, sem
hafa eyðst svo, að þeir eru lágir
í loftinu. Þessi jakar geta verið
mestu ferlíki, allt að 200 lestum
að þyngd. Vegna þess hvað þeir
eru lágir, getur reynzt ómögulegt
að greina þá í ratsjá, einkum ef
öldugangur er nokkur. Skip,
sem siglir á þá með 15 mílna hraða,
getur fengið hættulegan skell af
þeim. En slíkir jakar eru hvergi á
siglingaleiðum nema í norðanverðu
Atlantshafi.
Stórt bein
SMITHSONIAN Institute hefir nýlega
fengið stærsta bein sem þekkist. Er
það leggur úr risaeðlunni „brachio-
saurus“ og fannst í Coloradoríki. Það
er 7 fet og 1 þumlungur á lengd og
er efri leggur úr framfæti. Ekki er
auðvelt að gera sér grein fyrir stærð
dýrsins sjálfs, þótt eitt bein hafi fund-
izt úr því, en menn gizka á að það
muni ekki hafa vegið minna en 55
tonn.
„Brachiosaurus" var uppi fyrir eitt-
hvað 135 miljónum ára, og var stærsta
dýr sem á jörðinni hefir gengið. Hann
hafði afar langan háls og hefði vel
getað skyggnst yfir þriggja hæða hús.
Menn telja víst að hann hafi hafst við
í fenjaflóum og haldið sig í svo djúpu
vatni að einungis höfuð og háls hafi
staðið upp úr. Hann var grasbítur,
eins og sést á tönnum úr honum, sem
fundizt hafa.