Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1959, Side 12

124
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Lækurinn rann enn í gegnum bæ-
inn milli upphlaðinna bakka. Þótti
sumum prýði að honum, en öðrum
var illa við hann. Nú var hann ekki
lengur til neinna nytja, því að kon-
ur voru hættar að þvo þvott í hon-
um. Nú var „farið í laugar“. Var
flutningur á þvottinum þangað með
ýmsu móti. Báru sumir hann á bak-
inu, aðrir höfðu hjólbörur og ein-
staka hestvagn sást þar í ferð. Þá
var skýli hjá laugunum, en aðal-
lega urðu konur að þvo úti. Þar
var steinþró mikil með sjóðandi
vatni og járnbogar yfir til þess að
forða slysum. Þetta mannvirki er
nú illa farið, en ætti að geymast til
minja, því að laugaþvotturinn var
snar þáttur í daglegu lífi Reykvík-
inga um langt skeið.
Umhverfis Austurvöll var þá þétt
og há járnrimlagirðing, grænmál-
uð. Á miðjum vellinum stóð líkn-
eskja Bertels Thorvaldsens. Hafði
hún lengi verið eina líkneskjan í
bænum, en nú var önnur komin.
Hinn 16. nóvember 1907 var líkn-
eskja Jónasar Hallgrímssonar af-
hjúpuð á blettinum fyrir framan
hús Guðmundar Björnsson land-
læknis austan við lækinn.
Stundaklukkan, sem H. Th.
Thomsen hafði gefið dómkirkj-
unni, og sett var í turninn 22. des.
1897 og látin snúa mót öllum höf-
uðáttum, svo allir bæarbúar gæti
séð á hana, hafði einnig þann kost,
að hún sló á hverjum stundarfjórð-
ungi svo hátt, að heyra mátti um
allan miðbæinn og víðar. En ann-
að tímamerki var þó enn betra.
Það var eimpípa Völundar og
hvein svo hátt í henni að heyrði
um allan bæ. Hún var þeytt þegar
vinna hófst og vinna hætti, alltaf
á reglulegum tíma. Þá vissu hús-
freyur altaf hvenær hádegi var og
þær áttu að hafa til matinn.
Batteríið, eða Jörundarvirki, var
enn óhreyft, hár hóll, sem gekk
fram í sjó lítinn spöl austan við
lækjarósinn, og upp á hólnum rúst-
ir af vígi Jörundar hundadaga-
kóngs, sem Trampe greifi hafði lát-
ið endurnýja þegar hann kom hing-
að með herflokk til þess að halda
íslendingum í skefjum þjóðfundar-
árið 1851. Þangað gengu margir sér
til skemmtunar þegar gott var veð-
ur og settust á grónar virkisrústirn-
ar. Var þama sérstaklega kvöldfag-
urt á sumrin.
Hólminn, sem Sverrir Runólfs-
son gerði í tjörninni, var líkt og
eyðisker, stórgrýttur og gróðurlaus
og þar varp engin kría. En á vetr-
um, þegar skautasvell var á tjörn-
inn, hafði fólk bækistöð sína þarna,
og sat á steinum meðan það batt
á sig skautana eða leysti þá af sér.
Þá var oft_____-gt um manninn á
tjörninni og glatt á hjalla, enda þótt
svellið væri aldrei sópað. Skíða-
ferðir tíðkuðust. þá ekki
Skólavarðan gnæfði yfir bæinn á
þeim stað, þar sem nú er minnis-
merki Leifs heppna. Þangað fóru
allir ferðalangar til þess að njóta
útsýnisins. Oft var þar margt um
manninn þegar skemmtiferðaskip
komu. Einu sinni rakst ég á tvær
þýzkar kerlingar, sem voru að
hringsnúast í Austurstræti. Þær
spurðu hvort ég gæti ekki vísað
sér á „útsýnisturninn“. Ég gekk
með þeim upp að Skólavörðu. Þá
var grjótgarður mikill að norðan-
verðu við Skólavörðustíginn neðst,
og á hann voru breiddir þorskhaus-
ar hundruðum saman og voru held-
ur ófélegir. Þær spurðu hvað gert
væri við þetta. Ég kynokaði mér
við að segja að þeir væru hafðir til
manneldis, svo ég sagði að þeir væri
gefnir kindum. „Eta kindurnar
þetta virkilega?“ spurðu þær með
hryllingi. — Þetta er eitt dæmi um
það hvernig þá var að sýna útlend-
ingum bæinn.
Nú er Skólavarðan horfin. Horfnir
eru líka landamerkjasteinarnir í
Skildinganeshólum og norðan í
Öskjuhlíðinni. Þessa steina þekktu
margir Reykvíkingar þá, því að það
tíðkaðist mjög að menn gengi sér
til skemmtunar suður í hólana eða
suður í Beneventum.
— o —
Unga fólkið átti ekki völ margra
skemmtana á sumrin. Helzt var að
fara í kaffihús, eða ganga sér til
skemmtunar. Það var kallað að
fara á „rúntinn“. En til voru tveir
„rúntar“, litli „rúnt“ og stóri
„rúnt“. Litli „rúnt“ var að ganga
sífellt umhverfis Austurvöll, en
stóri „rúnt“ var að fara Austur-
stræti, Pósthússtræti, Kirkju-
stræti og Aðalstræti. Hann var
aldrei jafnvinsæll, ef dæma mátti
eftir því að færri fóru hann.
En þessi „rúnt“-ganga unga fólks
-ins á mildum sumarkvöldum er
ef til vill aðalkjarni myndarinnar
af hinni friðsælu Reykjavík, sem
vakir í endurminningunni.
— Á. Ó.
Tjón af ryði
RYÐ veldur árlega stórkostlegu tjóni
í heiminum, miklu meira en menn
hefir grunað. Þetta hefir nú komið
fram viö 25 ára rannsóknir í Banda-
ríkjunum. Þessar rannsóknir náðu
til allra borga þar sem eru 10.000
íbúar eða fleiri. Það kom í Ijós, að
það er mjög mismunandi á hinum
ýmsu stöðum hvað tjónið er mikið.
Er það undir úrkomu komið, vindum,
sýruefnum í loftinu, seltu í loftinu o.
s.frv. Þar sem mest brögð voru aö ryö-
inu, eyöilagði það þunna járnrplötU'-á
þremur árum, en sums staðar entist
sams konar plata í 15 ár.
Fyrir tíu árum var talið að tjón af
ryði í Bandaríkjunum mundi nema
5500 miljónum dollara á ári, en nú
er taliö að árlegt tjón vegna þess
muni vera 2000 miljónum meira.