Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.1959, Blaðsíða 18

162
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
bandsins á milli hlutanna eða það,
Hversu tilveran er óhugsanleg án
þess, þá verður það, hvað sem hver
segir, alveg óhjákvæmileg ályktun,
að heimurinn sé óendanlegur.
VI.
Öll tilvera er einstaklingstilvera
og sambönd einstaklinga. Að gera
sér þetta ljóst er að gera sér ljósa
undirstöðu hinnar íslenzku heim-
speki. Án sambandanna geta ein-
staklingarnir ekki átt sér stað, og
samböndin ekki án einstakling-
anna. Það hefir aldrei neitt getað
orðið til, sem ekki hefir orðið það
fyrir sambönd við annað, og þannig
hlýtur frumorsök alls að vera sú,
að tilveran sé óendanleg. Án óend-
anleikans vantaði tilveruna frum-
orsök sína, og skal nú í fáum drátt-
um segja frá þætti í hinni óendan-
legu sögu.
Vegna þess, að tilvera hlýtur
ævinlega að eiga sér stað einungis
á þann hátt, sem vikið var að,
kemst ekkert hjá því að sækja
fram til nokkurrar aukningar.
Sambönd geta ekki átt sér stað án
einhverrar hreyfing^r, og fyrir
hreyfinguna verður til saga eða
atburðarás, sem óhjákvæmilega
hlýtur að leiða af sér sköpun nýrra
einstaklinga og nýrra sambanda.
Hvarvetna í hinum óendanlega
heimi sækir verðandin þannig
fram, að nýir einstaklingar verði
til eins og það, að nýjar minningar
verða af því, sem gerist. Og þetta
er það, sem liggur að baki því, að
heimsþokur efnast og þróast fram.
Ný heimshverfi hljóta ævinlega að
verða til, sólhverfi, vetrarbrautir
og vetrarbrautir vetrarbrauta. Er
á :oða til að ætla, rð iivert veldið
taki þar við af öðru í hið óendan-
lega, hver endanleg stærð sé þáttur
1 annarri miklu stærri. Og þannig
er einnig ástæða til að ætla, að sé
um kraftinn. Hinn líflausi kraftur
takmarkast sennilega á hverjum
stað við þá víðáttu, sem svarar
einni vetrarbraut vetrarbrauta. Og
þar sem aðeins væri um hinn líf-
lausa kraft að fæða, þar er mjög
sennilegt, að ljósið sé hið hrað-
fleygasta. En leiðin fram er að
samböndin færist út, verði víðtæk-
ari, jafnframt því að verða full-
komnari. Og með lífinu á sér stað
eitthvað slíkt. Með lífinu verður
hafning til annars kraftveldis og
æðra, kraftveldis, þar sem víðtæki
og hraðfleygi er ósegjanlega miklu
meira en víðtæki og hraðfleygi
ljósgeislans. Og nú blasir þetta við,
sem verið hefir svo fjarri mönnum
að vita, að lífið er heimsmagn, jafn
vel fremur en nokkurt magn ann-
að. í stað þess að líta á það sem
mjög þýðingarlaust fyrirbæri í
heimsfræðilegum skilningi blasir
nú við, að einmitt það hlýtur að
standa að baki því, að sólhverfi og
vetrarbrautir verði til. Án þeirra
tengsla, sem lífgeislinn einn getur
verið á milli hinna stærri heims-
velda, gæti sá heimur, sem menn
nú þekkja, ekki hafa orðið til.’Og
þannig má nú einnig fara að skilja
að kraftur lífsins muni vera slíkur,
að ekkert geti komið þar til jafns.
Þar, fremur en hjá nokkrum öðr-
um krafti, er um þrotlausa mögu-
leika að ræða.
Lífið, eins og maður þekkir það
hér á jörðu, er vanmagna og ófull-
komið. Mætti jafnvel segja, að hér
sé ekki nema tilraun til lífs, og eru
miklir möguleikar til þess, að sú
tilraun geti mistekist til fulls. Þar
sem sjúkdómar eru og hatur, svik-
semi, sorgir og vonbrigði, þar er
lífið ekki komið af leið hinnar
hæpnu tilraunar. Ósamstillt líf
hlýtur hvarvetna að vera vesalt
líf og í námunda við það að farast.
En tækist á hinn veginn að fá lif-
endurna, og þá einkum hina mann-
legu lifendur, að verða betur sam-
taka en þeir eru hér, þá mundi
þetta breytast til hins betra. Við
samstillinguna mundu hinir miklu
möguleikar lífsins fara að koma í
Ijós og að notum fyrir hvern einn.
En byrjun þess, að slíkt mætti
verða, er sú, að menn áttuðu sig
betur á tilverunni en þeir hafa
gert. Einungis af því að sjá hið
rétta og gera hið rétta geta menn
orðið samhuga og samtaka. Og hér
er nú um það að ræða að fá menn
til að þiggja hina nauðsynlegustu
leiðréttingu.
VII.
Eins og ég sagði hér í upphafi,
þá eru það hinar fornu íslendinga-
sögur, sem framar öllu hafa gert
hér garðinn frægan, og var þeirra
þó og höfunda þeirra víst ekki að
miklu getið, þegar þær voru skráð-
ar. Hinsvegar mun þess þá miklu
fremur hafa verið getið, sem út-
lent var eða miður íslenzkt. Og hér
er það nú á sama veg, að sagan
hefir endurtekið sig. Um þetta
framhald íslendingasagnanna, sem
hér hefir verið vikið að, má segja
að farið hafi nokkuð líkt, enn sem
komið er. Um flestar bókmenntir
hefir verið rætt og ritað meira en
hina íslenzku heimspeki. Og nú er
um að gera, að sagan endurtaki sig
ekki í þessu efni miklu lengra fram
en hún þegar hefir gert.
Eftir að hinar fornu sögur voru
skráðar, tók ört að halla undan fyr-
ir íslenzku þjóðinni, og má segja
nokkurnveginn fyrir víst, að sá
undanhalli hefir eitthvað verið í
ætt við það, að aðrar bókmenntir
en einmitt þær voru þá af hinu
ríkjandi valdi meira metnar. Hrap-
ið niður á við var einmitt fyrst og
fremst í því falið, að sá andi, sem
birtist í hinum ágætustu íslend-
ingasögum, hlaut að víkja fyrir
auðmýktarhugsun útlends átrún-
aðar og myrkravalds. En þó að illa
færi eftir niðurfall hinnar íslenzku
fornsnilli, þá mundi að þessu sinni
fara miklu verr, ef íslendingum