Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1959, Blaðsíða 6

526
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Hagl — Hagl — Hagl
Veldur stórtjóni um allan heim
A F hamförum náttúrunnar er fátt
verra en haglstormarnir. Hvar sem
þeir fara yfir ræktaða jörð, verð-
ur auðnin ein eftir. Og svo er talið,
að í Bandaríkjunum verði meira
tjón árlega af haglstormum held-
ur en af hvirfilbyljum.
Það er næsta ótrúlegt hverju
tjóni haglstormar geta valdið.
Gluggar mölbrotna, tré tætast
sundur, ljósaauglýsingar fara í
mola og hús stórskemmast. En þó
er það ekkert á móti því tjóni, sem
haglstormarnir valda bændum. Og
hvergi eru menn öruggir fyrir
þeim. Þeir uppyrja bómullarakra
í Arizona, eyðileggja ávaxtagarða
í Kaliforníu og melónurækt í
Georgia. Aldingarðar verða sem
eyðimörk, og kornakrana lemur
haglið svo, að þar er ekki eitt ein-
asta ax uppistandandi. í Suður-
ríkjunum, þar sem tóbaksrækt er,
tætir haglið tóbaksblöðin í sundur.
Frásagnir bárust af því, að ítöl-
um hefði tekizt að eyða haglelj-
um með því að skjóta púðurskot-
um á móti þeim. Þegar púðurreyk-
urinn blandaðist saman við hagl-
skýin, bráðnaði haglið og fell til
jarðar sem regn. Þetta þóttu góð
tíðindi vestra, og menn fóru sem
óðast að skjóta á haglskýin. Það
var meira að segja einu sinni hald-
in alþjóðaráðstefna um að eyða
haglskýum með skotum. En svo
komu haglel og þau gerðu jafn
mikinn skaða hvort sem skotið var
á þau eða ekki. Þá fór nú af mesta
gleðin. Og niðurstaðan varð sú, að
menn þekktu engin ráð til þess að
verjast haglstormum.
— o —
Haglel koma um allan heim.
Venjulegast koma þau á sumar-
kvöldum, en þau geta þó komið
á hvaða tíma árs sem er. En í
Bandaríkjunum koma þau venju-
legast á allra óheppilegasta tíma,
í júlí þar sem maísakrarnir eru og
í ágúst í norðlægari héruðum þar
sem hveiti er aðallega ræktað.
Mönnum er enn eigi að fullu
kunnugt um það hvernig haglelin
myndast. Sumir vísindamenn
segja, að þegar þrumuveður geisa,
þá sogist óhemju mikið af regni
upp í kaldari loftslög og frjósi á
leiðinni þangað. Síðan sigi þessi
snjór í hlýrri loftslög og taki í sig
vætu, en sveiflist síðan að nýu upp
í efri loftslögin. Þetta gangi þann-
ig koll af kolli og altaf hlaðist
meira og meira af ís utan á snjó-
kornin, þangað til þau eru orðin
stór og glerhörð. Þegar þungi
þeirra er orðinn svo mikill, að
uppstreymið megnar ekki lengur
að sveifla þeim upp á við, falla
höglin til jarðar.
Hve mörg lög geta hlaðist utan
á hvert korn? Enginn veit það með
vissu. En fyrir nokkrum árum fell
hagl í Annapolis, og þar voru talin
25 lög í hverju korni. Það þarf
mjög öflugt uppstreymi til þess að
halda slíkum kornum á lofti. Menn
gizka á að vindhraðinn þurfi að
vera um 400 km. á klukkustund.
Aðrir vísindamenn halda því
fram, að ekki sé þessum sveiflum
upp og niður til að dreifa. Þeir
halda að haglið myndist í háloft-
unum og sígi ósköp hægt niður á
við, en á leiðinni fari það í gegn-
um mörg köld regnský og safni þá
á sig vætulögum, sem frjósa svo'
jafnharðan.
En hvað sem um þetta er, þá
bera haglkornin vitni um það
sjálf, að þau hafa verið á miklum
þeytingi og hlaðið utan á sig jafnt
og þétt, því að þau eru oft alveg
furðulega stór og stundum mjög
einkennilega í laginu. Stundum
eru þau eins og skotfleygar.
Stundum eru þau allavega hornótt,
og stundum flöt eins og diskur.
í sumum haglkornum finnast lauf,
hnetur, eða skordýr, og yfirleitt
allt, sem borizt getur upp í háloft-
in. En einkennilegust eru þau
högl, sem geyma í sér lifandi ver-
ur, svo sem smáfiska, skjaldbök-
ur og froska. í desember 1933 fell
hagl í Worcester í Massachusetts,
og innan í kornunum voru andir.
Stundum kemur það fyrir að
tvö eða fleiri haglkorn festast sam-
an og verða úr því slík ferlíki að
fallþunginn verður svo mikill að
þau grafast djúpt í jörð þar sem
þau koma niður. Einu sinni fell
svo stórt hagl í Kansas, að holurn-
ar eftir það voru 12 þumlunga
djúpar. Og fyrir nokkrum árum
komu hvað eftir annað slík haglel
í Iowa, að eftir voru sex feta djúp-
ar holur, þar sem það hafði fallið
þéttast.
Stærstu högl í Bandaríkjunum
fellu í Potter í Nebraska 6. júlí
1928. Þau voru dreifð, fellu til
jarðar með 10—15 feta millibili,
en fóru á kaf niður í jörðina. Það