Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1959, Síða 45

LESboK MORGUNBLAÐSINS
629
1 mœöunnar hreysum myrkur þver,
það morgnar af helgum degi.
Og Ijúfan af himnum boöskap ber,
um blessun á sekra vegi.
Hver angurstuna, hver sorg, er sveíö,
nú sefast viö náöardóma,
þvi Betlehems sólin, björt og heiö,
hún brosir í friöarljóma.
Og gleöinnar söngva gjörvöll þjóö
viö gœzkunnar hástól nýtur.
Því jólanna helga líknarljóö,
er Ijóöiö, sem aldrei þrýtur.
Knútur Þorstelnsson
frá Úlfsstöðum.
grein fyrir ástandinu hér á landi. Svo
mikill var skyldleikinn milli manna og
álfa, að þegar Islendingar höfðu gengið
undir Noregskonung, gátu þeir ekki
hugsað sér annað en álfarnir hefðu
einnig gengið undir yfirkonung i Nor-
egi.
Álfar voru bæði góðir og illir. Þeir
góðu voru kristnir og höfðu klerka og
kirkju-r. En þeir illu voru hundheiðnir
Og harðgeðjaðir og gerðu mönnurn
margt til meins.
En allir virðast álfamir hafa verið
gefnir fyrir gleðskap, og var aðal-
skemmtanatími þeirra um jólin og ný-
árið, þó þess finnist dæmi að þeir
haldi einnig upp á páska og sumar-
daginn fyrsta. Jólin eru mesta hátíð
þeirra. Þá safnast þeir saman prúð-
búnir, ýmist í mannabyggðum eða álfa-
bústöðum, slá upp veizlu með hljóð-
færaslætti og dansi.
Meðan aftansöngur var í öllum
kirkjum á aðfangadagskvöld, mátti bú-
ast við þvi að álfarnir legði mannlausa
bæina undir sig til þess að skemmta
sér þar. Húsfreyur höfðu því þann sið
að sópa bæina hátt og lágt og tendra
ljós sem viðast til þess að hvergi
bæri skugga á. Og svo „buðu þær álf-
um heim“ með þessum formála: „komi
þeir, sem koma vilja, veri þeir, sem
vera vilja, fari þeir sem fara vilja,
mér og minum að meinalausu". Og svo
þegar fólkið var farið til kirkju, allir
nema einn sem settur var til að gæta
bæarins, þá fylltist allt af álfum, og
ekki altaf að meinalausu. Er svo að
sjá, sem oftast hafi vondir álfar sótt
til mannabústaða, þvi að kristnu álf-
arnir fóru í kirkjur sínar. Var oft dap-
urleg heimkoman daginn eftir, því að
annaðhvort var gæzlumaður drepinn,
eða álfamir höfðu ært hann svo að
hann var vitstola alla sevi. Þó kom
það fyrir, ef gæzlumaður skifti sér
ekkert af álfunum og lézt hvorki heyra
þá né sjá, að honum var ekkert mein
gert. Fyrir kom og, að gæzlumenn léku
á álfana og hræddu þá svo að þeir
flýðu og skildu allan veizlubúnað
sinn eftir. Voru það hinir mestu kjör-
gripir í klæðum og borðbúnaði, svo að
menn höfðu eigi slíkt séð áður.
Af þessu kom upp sú trú meðal hins
fátæka íslenzka almúga, að álfarnir
væru stórríkir. Og alþýðan skapaði í
hug sér myndir af höllum og ofboðs-
legu skrauti í álfheimum.Þar var ævin-
týralandið. Þessar hallir voru ekki
síður neðanjarðar en í álfaborgunum.
Getið er um nokkra menn, sem komu
til bústaða álfa á jólanótt, en þá var
þar auðvitað mest um dýrðir. Þannig
er sagan um herbergi gulli og gim-
steinum sett í Seley, bæ mikinn og
reisulegan og veizlu ágæta í neðri
byggðum hjá Rauðafelli undir Eyja-
fjöllum, konungshöll og kirkju neðan-
jarðar í Mývatnssveit, og hina skraut-
legu höll Hildar álfadrottningar.
Þó kom það fyrir að menn hugguðu
sig við að sumir álfar væri fátækir og
yrði að leita á náðir marpianna. Var
það þá oft að huldukonúrnar vantaði
mjólk handa börnum sínum. Og fyrir
kom það, að huldukonur_ kæmi í bein-
ingarferðir um jólin, sbr. sögurnar um
Álfkonu í Miðdal í Laugardal og Álf-
konu á Svelgsá í Helgafallssveit
(Þjóðs. J. Á.)
Um áramótin flytja álfar búferlum
og er þá jafnan nokkuð um dýrðir hjá
þeim. Komu þeir þá gjarna við á bæ-
um og þess vegna höfðu húsfreyur
þann sið að skammta hrokaðan disk
af hangikjöti og öðru góðgæti og koma
því fyrir á einhverjum afviknum stað
1 bænum þar sem álfar gæti gengið að
því. Átti þetta jafnan að hverfa. Katrín
Bjömsdóttir (sýslumanns á Staðarfelli
Jónssonar) seinni kona Gísla Jónsson-
ar í Mávahlíð, er bjó á Staðarfelli eftir
hann, bar ætíð hinar beztu krásir
á borð í stofu sinni á Gamlárskvöld,
tjaldaði fyrir glugga og lét ljós loga
inni. Öll átti þessi vist að vera horfin
að morgni. Stjúpdóttir Katrínar spurði
hana, hví hún gerði þetta. „Heldur þú,
barnið mitt, að ég gerði það, ef það
væri ekki af mér þegið“, svaraði
Katrín. Hún átti ýmsa fáséða dýrgripi,
er enginn vissi hvaðan voru. (Gísli
Konr).
Nœpan stóra
GUÐMUNDUR Magnússon (f. um 1770,
d. 1847), afi Jóns Ólafssonar ritstjóra,
bjó lengi i Bessastaðagerði á Fljóts-
dal, en seinast í Norðfirði. Hann var
glaðsinna, skemmtinn og ræðinn og
sögumaður ágætur. Komst hann brátt
að því að menn voru hóflaUslega *rú-
gjarnir og vildi reyna hve mikið mætti
bjóða þeim. Varð það því að nokkurs
konar skaldskapargrein hjá honum
að segja ýkjusögur. Varð þetta að
ástríðu hjá honum og ágerðist með
aldrinum.
Þá bjó á Rangá í Hróarstungu Guð-
mundur Benediktsson, Grímssonar
prests að Eiðum. Var hann djúpgreind-
ur að eðlisfari, stríðfyndinn og gaman-
samur, og fróður vel. Eitt sinn gisti