Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1960, Blaðsíða 4

528
UCSBÓK MOKG u JN BLAtíÖlJM S
Fuglaþúfa og klettur við ósinn. Takið eftir myndinni í klettinum.
upp úr henni var fánastöng. Þessa
vörðu gerðu danskir kaupmenn
eftir að þeir fluttust að Búðum og
þar var fáni dreginn á stöng til
að fagna kaupskipum er þau komu
og kveðja þau er þau fóru. Um-
hverfis á stöplinum, eða fótstallan-
um, voru grindur, en bekkir og
borð þar fyrir innan. Þarna var
skipstjórum og heldri mönnum
fagnað. Voru þá borin ölföng út
að vörðunni og sátu menn þar að
sumbli undir beru lofti á verönd-
inni. Varða þessi hefir verið svip-
uð Skólavörðunni í Reykjavík, eins
og hún var um eitt skeið.
Frá vörðunni er mjög víðsýnt.
Suður í hrauninu, fram undir
Frambúðum, getur að líta aðra
vörðu, sem að vísu er ekki jafn
voldug og þessi, en á þó sína sögu.
Hún heitir Kapteinsvarða og er
kennd við erlendan skipstjóra, sem
mældi hnattlegu Búða og reisti
síðan vörðuna sem eyktarmark
fyrir Búðamenn.
Vestur af Arabíu er hvos nokk-
ur með mannvirkjum og sýnist þar
hafa verið sáðgarður og hleðsla
umhverfis í brekkubrúnunum. Eg
spurði Magnús Einarsson bónda
hvaða mannvirki þetta væri. Hann
sagði að það hefði verið kallað
Arabíugarður og hefði þar upphaf-
lega verið margir stallar hver upp
af öðrum í brekkunni og steinbrún
framan á hverjum stalli. Þóttist
eg þá vita að þarna væri minj-
ar um fyrstu garðræktina á Búð-
um, sem Eggert Ólafsson segir svo
frá: „1757 var reynt að sá káli á
Búðum og óx betur þar en annars
staðar þetta ár. Garðholan var í
hrauni, sem hér þekur allt yfir-
borð landsins. í garðinn var flutt
gróðurmold sú, sem skolast af
regnvatninu í klettasprungur. í
hana var blandað kúamykju og
skeljasandi, sem vindurinn feykir
frá ströndinni. Garðurinn var
vökvaður með vatni, blönduðu sjó,
því að fullkomlega ósalt vatn er
ekki fáanlegt þar í grennd, en með
þessum hætti óx kálið vel, einkum
grænkálið“. Þessi kálræktun helt
svo lengi áfram og gekk vel, þótt
annars staðar gæfist menn upp á
henni.
En löngu áður en þetta var,
hafði akuryrkja verið stunduð á
Búðum, þar sem enn heita Undir-
heimar. Eru það dældir nokkrar
vestur af bænum. Hefir þar þótt
sérstaklega gott akurland, því að
aðrar jarðir hafa seilzt þar til
ítaka. Er þess getið á 14. öld, að
Kálfárvellir eigi þar tveggja mæla
sæði árlega og Hraunhafnarbakki
tveggja fjórðunga sæði. Sýnir
þetta að landið er frjósamt. Um
það ber líka vitni hinn mikli gróð-
ur í hrauninu og hið geisivíðáttu-
mikla tún á Búðum, sem ræktað
hefir verið í hrauninu.
Minnst er á, að kálgarðinn hafi
orðið að vökva með hálfsöltu vatni.
Það minnir á hve erfitt var að ná
í drykkjarvatn forðum á Búðum.
Brunnur var hjá Frambúðum og
mun það sennilega hann, sem Egg-
ert Ólafsson lýsir: „Uppspretta er
skammt fyrir utan Búðir og kem-
ur undan klettaskúta. Hún er IY2
fet á dýpt, um 1000 skref frá sjó
og í 6 faðma hæð frá sjávarmáli.
Um háflæði er hún full af ágætu
vatni, sem sjómenn og aðrir nota,
en gjörsamlega þur um fjöru“. Hjá
Búðum var einnig gerður brunn-
ur rétt fyrir neðan bæarhólinn,
þar sem síðar var settur danspall-
ur og sér merki til enn. Folalds-
tjörn heitir skammt frá Klettsbúð,
lítill pollur í graslaut. Þangað var
sótt neyzluvatn. Þar í hrauninu
nokkuð vestan vegarins er og
brunnur gerður af náttúrunnar
höndum. Kemur þar fram vatn í
klettagjótu og bregst aldrei, hvorki
vetur né sumar. Yfir þenna brunn
hefir einhverntíma verið hlaðið
brunnhú's, en nú er ekki annað
eftir af því en veggja brot. Erfitt
er um vatnssókn í þenna brunn
vegna hraunklungurs. Og hér með
eru þá vatnsbólin upp talin. En
þegar gistihús kom þarna þótti eigi
forsvaranlegt að nota vatn úr þess-