Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1960, Blaðsíða 2

574
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
UMURINN
GOLFSTRA
ER EKKI SAMFELDUR STRAUMUR,
HELDUR KVÍSLAST ALLA VEGA
Þ A Ð E R elfur í úthafinu og
breytist hvorki við langvarandi
þurka 'né hin stórkostlegustu úr-
felli. Þetta er Golfstraumurinn.
Þannig lýsti Matthew F. Maury
þessum hafstraumi 1855, og þessi
skoðun stóð óhögguð um heila
öld. Þetta var börnum kennt í
skóla, og á sjókortin mörkuðu haf-
fræðingarnir þessa miklu elfur í
norðanverðu Atlantshafi, sem ekKi
fór að dreifa sér fyr en hún var
komin lengst austur í haf.
En svo var það einni öld seinna,
að Frederick C. Fuglister við haí-
rannsóknastöðina Woods Hole á
Cape Cod, kollvarpaði þessari
kenningu. Hann sagði: „Það er
deginum ljósara, að eftir því sem
þekking á gylfarstraumum eykst,
mun margt koma í ljós er menn
höfðu ekki hugmynd um áður. Og
þá mun hin einfalda kenning um
strauma, sem eru eins og elfur í
úthafinu, falla um sjálfa sig“.
ur og drengur, svo að með sam-
anburði geta menn nokkuð áttað
sig á því hvað kletturinn er hár
og mikill ummáls. Til vinstri á
myndinni sést norðurhorn Hjör-
leifshöfða, en í baksýn eru Mýr-
dalsfjöllin.
Mér finnst rétt að bessi mynd
geymist í Lesbók, því ekki er að
vita að kletturinn standí um aldur
og ævi, þótt mikill sé. Vel getur
svo farið að hann taj ekki haldið
velli í næsta Kötluhlaupi.
AÐ VÍSU höfðu vísindamenn þá
komist að því áður, að Golí-
straumurinn var ekki eins og elf-
ur í ákveðnum farvegi yfir hafið.
Þeir vissu að hann gat klofnað og
breytt stefnu, að hann myndaði
hringstrauma og blandaðist alia
vega við hinn kalda straum sem
kom úr norðri hjá Labrador. Þá
kom upp sú skoðun, að hlykkirnir
á austurströnd Bandaríkjanna
væri myndaðir af hringstraumum
út frá Golfstraumnum. En þratt
fyrir þetta hafði ekki breyzt sú
skoðun, að stráumurinn væri eins
og elfur í hafinu og rynni til
norðausturs.
í seinni heimsstyrjöldinni varð
það hlutskifti Fuglisters að gera
sjókort, er sýndu strauma í norð-
austanverðu Atlantshafi. Og þeg-
ar hann fór að fást við það, varð
honum fyrst ljóst, hvað menn
vissu yfirleitt nauðalítið um haf-
strauma. Þó hafði svæðið milli
Labrador og Grænlands verið
mælt að staðaldri og allnákvæm-
lega. Það gerðu þau skip, sem
höfðu eftirlit með hafísreki. Þau
höfðu mælt þá strauma, sem lágu
úr íshafinu og inn í það, og þau
höfðu mælt Golfstrauminn þar
sem hann fer fram hjá grunninu
(Grand Banks) og Nýfundnalandi
og sveigir svo austur á bóginn.
Skipin höfðu ekki farið mikið
sunnar en þetta, vegna þess að
verksvið þeirra var norðar þar
sem hafísrekið er. En mælingar
þeirra gáfu þó nokkra hugmynd
um hvernig Golfstraumurinn hag-
aði sér á þessum slóðum.
Ekki elfur
Mælingarnar sýndu, að straum-
urinn hagaði sér ekki eins og hlý
elfur. Hann klofnaði í margar
kvíslar, og milli kvíslanna voru
kaldir íshafsstraumar. Stundum
virtist vera öfugstreymi og kaldur
pólstraumur kæmi úr gagnstæðri
átt við það sem Golfstraumurinn
átti að renna.
Út af þessu kom Fuglister það
í hug, að Golfstraumurinn væri
ekki sérstakur straumur, heldur
væri hann í mörgum kvíslum er
hlykkjuðust milli kaldra strauma,
er kæmi úr öfugri átt.
Menn höfðu orðið varir við
kalda gagnstæða strauma áður. En
þeir höfðu aldrei verið mældir. og
þess vegna voru þeir settir á kort
sem hliðstraumar við heita
strauminn, eða hringstraumar.
Þetta fell betur við þá hugmynd,
er menn höfðu gert sér fyrirfram
um Golfstrauminn.
Fuglister var ekki ánægður með
þetta. Honum var að vísu ljóst, að
þarna mundu vera hringstraum-
ar, en þeir gátu ekki skýrt allt,
sem mælingar höfðu leitt 1 ljós.
Að stríðinu loknu hófst hann því
handa um að rannsaka þetta í fé-
lagi við L. V. Worthington og
aðra starfsmenn hjá Woods Hole.
Niðurstöðurnar af rannsóknum
þeirra urðu þessar:
Það er alveg rétt, að Golf-
straumurinn fer í kvislum hvar
sem er. Þessar kvíslar líkjast
fleygum, þær streyma áfram af
fullum krafti um hríð, en eyðast
svo. En til hliðar, og mismunandi