Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1961, Blaðsíða 6

314
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Stærsta sólarsjáin
er að rísa á
í SUÐVE STURHLUTA Indíána-
byggðarinnar í Arizona er fjall,
sem nefnist Kitt Peak. Þar er nú
verið að reisa hina stærstu sólar-
sjá í heimi og verður hún nefnd
Kitt Peak National Observatory.
Ekki er búist við því að hún verði
fullger fyr en í lok næsta árs.
Þarna mun vísindamönnum gef-
ast kostur á því að rannsaka sól-
ina miklu betur en áður hefir ver-
ið unnt. Þar munu geislarnir verða
rannsakaðir, sólblettir og sólgos.
Með því fæst eigi aðeins aukin
þekking á sólinni, heldur er búist
við að þarna fáist margskonar
upplýsingar, sem eru mjög nauð-
synlegar í upphafi geimferða-ald-
ar. —
Þetta er mesta himinrannsókna-
stöðin sem reist hefir verið í
Bandaríkjunum, síðan stjörnusjáin
miklar var reist á Palomarfjalli,
en síðan er nú liðinn aldarfjórð-
ungur. Þessi stöð verður helmingi
nákvæmari heldur en stöðin á
Wilson-fjalli, sem hingað til hefir
verið bezta sólrannsóknastöð í
heimi.
Það er sambandsstjórnin sem
reisir þetta mikla mannvirki, en
að því stendur einnig samband
háskóla (Association of Univer-
sities for Research in Astronomy
— stytt í AURA). í því sambandi
eru háskólarnir í Princeton, Yale,
Ohio, Harvard, Kaliforníu, Michi-
gan, Wisconsin og Indiana. En
þegar stöðin er komin upp, munu
allir stjörnufræðingar fá að nota
hana til rannsókna sinna.
Kitt Peak er 6875 feta hár tind-
fjalli i Arizona
ur í Quinlan-fjöllum, um 60 km.
suðvestur af Tucson. Er þetta tal-
inn lang heppilegasti staðurinn
fyrir slíka stöð, og var ekki val-
inn fyr en eftir langa yfirvegan og
athuganir. Um þriggja ára skeið
var leitað að hentugum stað fyrir
stöðina um öll Bandaríkin og eins
á Hawaii. Komu fyrst til greina
150 staðir, og varð þessi seinast
fyrir valinu. Hann er hæfilega
langt frá mannabyggðum til þess
að ljós frá borgum trufli ekki út-
sýn. Og tindurinn er svo hár, að
þangað ná ekki þoka og ryk frá
láglendinu, en þó ekki svo hár að
þar sé fjalla-veðurlag. Yfirleitt er
veðrátta góð á þessum slóðum all-
an ársins hring. Þar er oftast heið-
skírt loft allan veturinn. Staður-
inn er eins og „á milli veðra“.
Sunnanáttin, sem kemur frá Mexi-
ko inn í Arizona og er oft þrálát
á sumrin, og færir með sér þykkt
loft og rigningu, fer fram hjá
þessum stað. Og hingað nær held-
ur ekki loftslag vesturstrandarinn-
ar. En það sem ef til vill réði úr-
slitum að þessi staður var val-
inn, var ljósmynd tekin úr lofti.
Árið 1955 sendu Bandaríkjamenn
rákettuna „Viking-12“ upp frá
Hvítusöndum í Nýa Mexiko. Hún
tók ljósmyndir hátt í lofti, og á
þessum myndum kom Kitt Peak
svo greinilega fram, að menn
töldu víst að þetta yrði hinn
ákjósanlegasti staður fyrir sólar-
rannsóknir.
— ★ —
En Kitt Peak er í landi Papago-
Sólarsjáin efst á turninum, með 80
þumlunga sjóngleri.
Indíána, og þess vegna varð að fá
samþykki þeirra til þess að stöðin
mætti standa þarna.
En Indíánar voru ekki gin-
keyptir fyrir því. Þeir sögðu að
fjallið væri heilagt og ekki mætti
saurga það. Fæstir þeirra höfðu
minnstu hugmynd um hvað him-
inrannsóknastöð er. Þeir álitu að
jörðin væri flöt og sól, tungl og
stjörnur sett á himininn til
prýðis og til þess að stjórna tím-
anum. Þeir neituðu því harðlega
að gefa samþykki sitt til þess að
stöðin yrði reist þarna á fjallinu.
AURA var þó ekki á því að
gefast upp og sendi tvívegis til
þeirra að leita samninga. Og þjóð-
flokkurinn helt tvær allsherjar-
ráðstefnur, og var samþykkt á
báðum að neita um leyfið.
Stóð nú í þessu stappi um hríð,
þar til fulltrúum Indíána var boð-
ið að koma til Tucson og skoða
stjörnurannsóknastöð háskólans í
Arizona. Þeir fellust á að koma.
Og svo var þeim sýnd stjörnu-
stöðin og þeir látnir horfa í
stjörnusjána á tunglið. Svo var
það útskýrt fyrir þeim, að menn
heldu að jörðin væri hnöttótt, og