Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1961, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
375
þarna við Grjótagötu stóð eitt af
húsum hins gamla Víkurbæar.
Til er teiknimynd af Reykjavík
eftir Sæmund Hólm, gerð um
1789. Þar eru húsin merkt og
fylgja skýringar. Fjögur húsanna
eru merkt með D, en það þýðir
„bæarhús". Myndin er ekki greini-
leg, en ekki verður betur séð, en
að þessi fjögur bæarhús sé hjá-
leigan, er seinna fekk nafnið
Suðurbær, Ullarstofan, geymslu-
hús (smíðahús) ofan við hana, og
Skálinn við Grjótagötu. Af þessu
mætti ætla, að þessi hús væri
eldri en hús innréttinganna, og
hefði verið látin standa þegar
bærinn var rifinn. Um Skálann
vitum vér að þetta er rétt.
Ullarstofan stóð þar sem nú er
húsið Uppsalir, Aðalstræti 18. Jón
biskup Helgason segir að þetta
hafi verið 17 álna langt torfhús,
er sneri austurgafli að Aðalstræti.
Þar muni ullin hafa verið að-
greind, táin og kembd. Þetta hús
hefir verið vandað og stæðilegt
og þess vegna hefir það ekki verið
rifið eins og hin bæarhúsin. Senni-
lega hefir þetta verið baðstofan í
Vík, þar sem unga fólkið í byggð-
inni var „allan veturinn að danza“
hjá Jóni Hjaltalín og Mettu konu
hans. Hér hefir ekki verið um
neinn venjulegan moldarkumbalda
að ræða, það sést á stærðinni og
þó einkum á því, að þarna var
búið um nær hálfrar aldar skeið
eftir að innréttingarnar lögðust
niður. Húsið hefir því verið þilj-
að í hólf og gólf. Þess vegna var
líka hægt að geyma þar ull og
vinna að henni áður en hún færi
í spunavélarnar.
Ullarstofan ætti að hafa verið
syðsta hús Reykjavíkurbæar. Hin
húsin hafa verið fyrir norðan hana
og snúið göflum mót austri, eins
og hún. Og til sannindamerkis um
það, eru þar reist tvö timburhús
á bæarstæðinu, og snúa bæði
göflum mót austri. Sjálfsagt hefir
verið hentugra að byggjá þau
þannig, en það var líka rótgróinn
siður hér, þegar byggt var á húsa-
rústum, að láta nýu húsin snúa
nákvæmlega eins og hin eldri
höfðu snúið.
Ekki hefði verið mjög áberandi
að þessi hús voru látin snúa aust-
ur og vestur, ef sömu reglu hefði
verið fylgt um hin húsin. En þetta
voru einu húsin, sem sneru þann-
ig. Öll önnur hús innréttinganna
í Aðalstræti sneru út og suður, og
eins verslunarhúsin.
Eitt er enn einkennilegt um
þessi hús. Á skrá innréttinganna
um húsin, eru þau öll tölusett
(Fabriquehus 1, 2, 3 o. s. frv.) Þar
eru fyrst talin fimm timburhús:
íbúðarhús forstjóra (Aðalstræti 9),
íbúðarhús undirforstjóra og bók-
haldara (Aðalstræti 10), vefnaðar-
stofan (Aðalstræti 12), spunastof-
an (Aðalstræti 14) og lóskurðar-
stofan (Aðalstræti 16). Síðan
koma þrjú hús, nr. 6, nr. 7 og nr.
8, en það eru útihúsið (smíðahús-
ið) ofan við Ullarstofuna, Skálinn
og Ullarstofan, einmitt þau þrjú
hús, sem Sæmundur Hólm telur
„bæarhús“. Þetta er varla tilvilj-
un. Talin eru fyrst á skránni þau
5 timburhús, sem verksmiðjurnar
létu reisa, og þar næst þau þrjú
bæarhús, sem voru látin standa.
Allt þetta styður mjög þá til-
gátu þeirra Eiríks Briems og
Klemens Jónssonar, að Víkurbær-
inn hafi staðið vestan Aðalstrætis
syðst og snúið göflum mót austri,
mót kirkjunni, eins og alsiða var.
Eggert Ólafsson segir að iðnstofn-
anirnar hafi verið reistar þar sem
lagði hinn fyrsti landnámsmaður
helgar höfuðtóftir. Hann er því
sannfærður um að Víkurbærinn
hafi staðið á sama stað og bær
Ingólfs var. Og frásögn hans styð-
ur það, að kirkjan, sem Þormóður
allsherjargoði hefir látið reisa að
upphafi, stóð andspænis bænum.
— ★ —
Hér hefir nú verið dregið sam-
an ýmislegt, sem bendir til þess,