Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.1963, Blaðsíða 8

Vísindamenn eru þess full-
vissir, að vitsmunaverur
finnist á öðrum hnöttum, og þess
vegna hafa þeir gert ráðstafanir til
þess að reyna að komast í samband
við þær.
í stjömurannsóknastöð einni á
Grænubökkum í Bandaríkjunum
sitja nokkrir alvörugefnir vísinda-
menn og hlusta. Uppi yfir þeim og
á þaki stöðvarinnar má sjá stóra
skífu, eins og disk í laginu, sem snýr
íhvolfu hliðinni til himins. í heyrn-
artækjum vísindamannanna heyrast
sífellt smellir og suð, sem lætur í
eyrum eins og snark í eldi.
Oreglulegt
E nn er suðið ógreinilegt og til-
vfljunarkennt. En vísindamennirnir eru
þess fullvissir, að einn góðan veðurdag
verði suðið í heyrnartæk j unum reglu-
bundið iíkt og morse og þá munu þeir
verða fyrstu merai á jörðu, sem geta
svarað hinni ævafornu spurningu: Finnst
iáf á öðrum hnöttum? Daginn sam suðið
verður reglulbundið geta þeir svarað
spurningunni játandi, þvá sama dag vita
þeir, að verur á einihverri fjarlaegri
stjörnu eru að reyna að ná sambandi við
okkiuir með þvá að „gefa okkur merki“.
Það er sevintýnakennit, að einlhverjar
verur á öðrum hnöttum séu að reyna að
bomast í samband við okkur. En þetta
er þó bjargföst skoðun ákveðins hóps
vísindamanna, sem er þess fullviss, að
láfið hafi fest rætur alls staðar umhverf
is okkur þar sem skilyrði eru fyrir
hendi.
MT ann 17. febrúar árið 1600 var
Giordano Bruno brenndur á báli fyrir
að halda því fram, að stjömurnar á him-
inihvolfinu væru óteljandi sólir, sem
hefðu sínar eigin plánetur, þar sem líf
þróaðist og skyni gæddar verur byggju.
Þeirra tíma menn gátu ekki sætt sig
við það að vera reknir úr hásæti þvá,
sem þeir töldu sér tryggt í aiheiminum.
En samvizkan veitti þeirn ekki frið, og
stöðugt spurðu þeir sjálfa sig: Er í raun
og veru iíf á öðrum hnöttum?
Ekki löngu eftir líflát Giordanos
Brunos fann Galileo upp stjörnusjána.
Með henni sá hann fjöllin á tungUnu,
blettina á sólinni og tungli Júpiters.Telja
má öruiggt að Galileo hafi leitað að
merkjum um lif á tunglinu, en ekki
fundið. I»au hafa ekki enn fundizt sem
er ekki undarlegt, þar sem iifskilyrði
þar eru mjög slæm: Ekkert andrúms-
lofit og mjög magnaðar hitabreytingar.
En stjörnusjárnar urðu stærri og stærri
eftir því sem tíminn leið, og þar kom,
að menn fóru að greina betur fjarlaeg-
ari himinhnetti en tunglið.
Líf á Mars
]VIars er fjórða plánetan frá sól,
Merkúr, Venus og Jörðin nær, en hinar
fimm, Júpíter, Satúrnus, Úranus, NepL-
Vetrarbraut með milljarffa af stjörn um í 2,5 milljón Ijósára fjarlægff frá jörffinni. Plestir vísindanr.enn eru
þess fullvissir, aff í þessari vetrar- braut sem öffrum séu lífverur, sem geti hugsaff, séff, heyrt og hreyft sig
á svipaffan hátt og jarffarbúar.
A OÐRUM HNOTTUM
únus og Plútó, á braiutum lengra frá
sóLu. Mans er sú stjarna, auk Jarðarinnar
sem gegnt hefuar stærstu hlutverki í geim
iruum hingað tiL Það má telja nokkurn
veginn öruggit, að einhvers konar HÆ
þróist þar, því ákveðnir blettir á yfir-
borði Miars skipta Htum eftir árstíðum
svipað og piöntugróður á kaldari beltum
jiarðar (dagurinn á Mars er svipaður að
lengd og jarðardagurinn, en árið þ.e.
tórninn sem Márs fer umhverfis sólina,
er töluvert lengri en jarðárið eða 687 dag
eæ). Mars, sem er tíiu sinnum léttari en
Jörðin, hefur mjög þunnt andrúmsloft
Með Utsjárrannsóiknum hefur fundizt
kolsýra í loftinu, en ekki hefur enn ver
ið hægt að finna súrefni, svo að öllum
líkindum -er aðeins frumstæður plöntu
gróður á Mars.
rið 1877 uppgöbvaði Sohiaparelli
hina frægu „skiurði" á Mars. Hann sá
margar beinar línur á yfirborði plánet-
unnar, sem bann gat ekki útskýrt öðru-
vísi en að um væri að ræða geysistóra
skurði gerða af vitsmunaverum. Nokkru
seinna rannsakaði bandaríski vísinda-
maðurinn Lowell „skúrðina“ nákvæm-
lega í sinni eigin rainnsóknarstöð í Ari-
zona-eyðimörkinni, og studdi hann þá
skoðun Schiaparellis, að þeir væru gerð-
ir af vitsmunaverum. Þetta varð til þess,
að mikið var rætt um „mennina á Mars“
um tírna, en þó voru margir, sem voru
vantrúaðir á skurðina, og héldu því
fram að þeir væru sjónblekkingar, sem
kæmu fram vegna þreitu í augum at-
hugandans, sem rýndi lengi í ógreinilega
stjörnusjána.
— Þetta hefur líka reynzt svo, og nú
vita menn, að engir skurðið eru á Mars.
Líf á Venusi?
E n hvernig er þá með aðrar plá-
netur sólkerfisins? Hefur fundizt nokk
urt Mif á þeim? Nei, og þegar Venus er
frá talin, eru litlar Hbur til að við finn
um nobkurn tíma Hf á 'þeim. Að því er
snertir Venus er það að segja, að
vegna legiu sinnar og stærðar (Venus er
svipuð að stærð og Jörðin) er ekki óhugs
andi, að líf finnist þar. Sá er þó hængur
á, að hingað til hefur mönnum ekki tek
izt að sjá niður á yfirborð Venusar fyrir
skýjum í lofthvolfinu nema með útvarps
bylgjum, og menn hafa ekki einu sinni
vitað, hve dagurinn var langur á Venusi
fyrr en nýlega.
Hinn stóri heimur
S ólkerfi okkar er myndað af sól-
inni og hinum 9 plánetum hennar. En
sólin er aðeins ein af mörgum milljörð
um sóLna, sem tilheyra ákveðinni stjörnu
þyrpingu, sem við kölLum vetrarbraut.
Vetrarbrautirnar skipta svo aftur millj-
ónum milljóna, og dreifa sér um himin
rúmið eins langt og stjömusjárnar
dnaga.
Það tekiur ljósið, sem getur farið um-
hverfis jörðina sjö sinnum á sekúndu,
8 mínú tur að berast milU sólar og jarð-
ar. Til næstu 'sólar tekur ferðin rúm
4 ár, og til næstu vetrarbrautar 1,5 millj.
ár.
Með sterkustu stjörnusjám nútímans
hafa menn greint vetrarbrautir í 2 millj-
arða Ijósára fjarlægð, þ.e. þeir sjá 2
milljarða ára aftur í tímann, því þeir
sjá vetrairbrautirnar eins og þser voru
þegiar Ijósið „lagði af stað“, iíklegia um
svipað leyti og fyrstu einföldu lífsmynd
irnar voru að kvikna hér á jörðinni.
Hve stór er allheimurinn? Er bann end,-
anlegur eða óendanlegur? Um þetta eru
skiptar skoðanir. í rauin og veru er
jafnerfitt að gera sér í hugarlund, að
heimurinn sé óendanlegur eins og að
hann sé endanlagur, því þá kemur ailtaf
sspurningin: Já, en hvað er þá fyrir
utan?
Tiligajngur þessarar greinar er ebki
sá að lýsa aliheiminum, heLdur sá að
ræða um möguleifca lífs á öðrum hnðtt-
um, og þess vegna vei'ður vikið af tur
að þeim málum.
Lífið er harðgert
V ísindamenn fá stöðugt meiri á-
huga á spurningunini um líf á fjarlæg-
um hnöttum. Þeir hafa bomizt að raun
um, að það eru fiáar hindranir, sem líf-
ið sigrar ekki. Þegar Rússar og Banda-
ríkjamenn settust að á Suðurheimskauits-
landinu á jiarðeðlisfræðiárinu, bjuggust
þeir ekki við því að finna ihikið með
Hfsmarki við lífsskilyrðin, sem rikt-u
þar. En reyndin varð önnur. Alls staðar
þar sem sást í bera klöpp (og þar eru
kLappirnar svo sanruaælega berar og kald
ar) Hfðu alls konar tegundir þörunga,
sem unnu viðurværi sitt úr klöppinni
og loftinu með aðstoð sólarljóssins. Þeir
fundu meLra að segja vængjalausa
mosikíto-fLugu. Þeir hafa enn ekki kom-
izt að raun um á hverju hún Hfir.
Allt þetta og meira til hefur leitt
vísindamenn til að álykta, að alls stað-
ar þar sem einlhver skilyrði séu fyrir
hendi, bomi fram Hf fyrr eða síðar.
Menn hafa jafnvel fundið lífræn efna-
sambönd í loftsteinum, sem falUð hafa
til jarðar.
Hvað er líf?
En hvað er það í raun og veru, sem
við kölLum Hf? Lílega er bezta svar-
ið við þessari spurningu þetta: Það sen»
getur dáið. Þetta er dálítið brosleg stað-
reynd, því dauði er í rauninni gagn-
stæða líifs. Vísindalega er líf venjulega
skilgreint þannig: Það, sem vex og get-
ur æxLazt, er Hfiamdi. Annars er oft
næsta erfiitt að setja markalínuna miili
hins lifandi og dauða. T.d." vitum við,
að veirur eru Ufaindi, því þær geta
bæði vaxið og æxLazt. Þær eru þó ekki
Framhald á bls. 13
8 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
9. tölublað 1963