Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.1963, Blaðsíða 13

við vinnuna og að taka lagið með öðrum.
t>á var líf með Þjóðkórnum!
Húsmóðirin var ánægð með daginn,
hennar var að leggja síðustu hönd á
plóginn og salta fuglinn, en það var
bóndans að salta fiskinn.
Fullar tunnur af fýl og lunda stóðu á
steinhleðslum í geymslukjallaranum eða
í útihúsi. Gnægðir af eigin afla af lofti,
láði og legi var blessunarríkur vetrar-
iorði á mannmörgum heimilum.
Fýlunginn var nytjafugl, af honum
var svo að segja allt nýtt. Innmörnum
var safnað í ker og sjálfbráðið var lýsið
notað í kolur og lýsislampa og eins og
steinolía við uppkveikju. Feitin, sem
rann af fuglinum við suðu, höfð í bræð-
ing með tólg. Talinn fjörefnaríkur og
hollur unglingum. Reyktur fýll á borðum
þótti herramannsmatur og reykt súla, er
Skotar kváðu hafa mikið dálæti á. Súl-
an var ígildi aligæsar, súlusvið, súlu-
blóðmör og fýlshausar voru sérstakir
Eyjaréttir. Innvolsið, lappir og vængir
gáfu gott eldsneyti, þessu svokallaða
fýlarusli var kastað í taðstálið. Lunda-
spýlur, bök og vængir af lunda, spýlt
saman og lengjurnar hengdar upp á
grjótveggi til þerris, þóttu gott eldsneyti.
Loks er það fiðrið af fýlunganum. Það
var breitt út á gi'asvöll og látið rigna
úti vel og lengi og mætti skini og skúr-
um. Meðferðin á því var sem á heyi í
flekk, hrært í og rakað saman með hrífu.
Breitt yfir til varnar foki, eigi hirt fyrr
en regnið var búið að ná úr því mestu
lyktinni. Þá gat það gengið í verzlanir,
gefið um 20 aura fyrir pundið. Á þrifn-
aðarheimilum var fýlafiður aldrei notað
í sængur. Lundafiður gekk næst æðar-
dún háu verði.
Fýllinn er staðfugl og heldur sig ná-
lægt varpsitöðvunum á vetrum. Aðeins
stuttan tíma að liðnum fýlaferðum, þeg-
ar síðustu ungarnir, sem eftir urðu, hafa
yfirgefið fýlabyggðirnar, hverfur hann
alveg á brott, en kemur svo
aftur. — Þrátt fyrir harða sókn
mun nægilegt af ungviðinu hafa komizt
undan til að bjarga stofninum. Afskektar
fuglabyggðir urðu stundum fyrir barð-
inu á eggjaþjófum, erlendum og innlend-
um. Það kom samt ekki oft fyrir, enda
höfðu fuglabændur vakandi auga með
öllu.
B ann gegn fýlungaveiði var sett
með heimildarlögum 7. maí 1940, vegna
fýlaveikinnar eða páfagaukaveiki, er tal-
ið var að orðið hefði vart hér sumarið
áður og borizt mun hafa frá Færeyjum.
Sóttin mun hafa komið frá Suður-Amer-
íku í páfagaukum, er flytja átti til Ev-
rópu, en drápust á leiðinni og var kastað
fyrir borð út í Atlantshafið, en fýllinn,
sem étur allskonar hræ, er fljóta á sjón-
um, komizt í þennan sóttdauða fugl og
borið veikina með sér. Aðalfæða fýlsins
eru krabbadýr, Plankton, kolkrabbi og
marglittur.
Alllöngu áður en bannið var sett voru
fýlaferðir með sinu hefðbundna skipu-
lagi lagðar niður. Fýlatekja taldist eigi
lengur til bjargræðis á þeim miklu hag-
sældartímum, er í hönd fóru. Alltaf
munu þó einhverjir, sem tekið gátu und-
ir með vermanninum af landi, sem sagði:
„Mikill fyrirtaksmatur er lundinn, þó
enn betri fýllinn". Og þeir eru sagðir
hafa blótað á laun og sótt fýl í úteyjar.
Fyrir lífsnauðsynjum var barizt með
víkingslund og manndómi, sem aldrei
brást, áræði né kjark. Á síðustu áratug-
um 19. aldar fylgdust að fiskileysisár og
óhagstæð verzlun, samt bryddi á fram-
förum, þó hægt færi, á flestum sviðum.
Menn bjuggu vel að sínu, reiðubúnir þó
til að leggja sig alla fram í sameiginleg-
um átökum fyrir bættum kjörum með
aukinni tækni, sem raun varð á er við-
reisnartímabilið hefst með stórútgerð-
inni. Á grundvelli félagasamtaka, sem
Eyjamenn höfðu tamið sér í sjó- og
fjallasókn, urðu til samlög útvegsmanna,
lifrar- og olíusamlög o. fl.
Með þeim góða félagsanda, er ríkti,
kunnu eyjamenn að gjöra sér dágamun
og að halda upp á tyllidaga.
Fýlaveizlan að loknum fýlaferðum bar
nafn með rentu. Uppáhaldsmaturinn,
reyktur fýll, var á borðum, en brugðið
út af því, ef sömu mennirnir sóttu fleiri
veizlur og hafðar kjötsteikur, sem helzt
var jafnað við þann reykta.
Sungið var mikið og kveðið og rabbað
saman í fýlaveizlunum og rifjaðar upp
minningar frá samverustundrun í veiði-
förum. Skálað var í frönsku koníaki,
sem einhver lumaði alltaf á frá strand-
uppboðunum. Árlega voru einnig þrjár
veizlur af svipuðu tagi, hver með sínu
r.afni, útlátaveizlan áðurnefnd, juls-
veizlan og lundaveizlan. Þetta var meðan
opinberar skemmtanir voru eigi farnar
að tíðkast, að neinu ráði.
Sömu mennirnir stunduðu sjó-
inn á vertíð og nutu ýmissa fríðinda,
eins og venja hafði verið frá fornu fari.
Bátshöfnum var boðið til kaffidrykkju
af bátseigendum, 3—4 sinnum á vertíð,
stundum í hóteli staðarins er mest var
viðhaft. Útdráttarveizlan var haldin
fyrsta róðrardaginn á vertíðinni. Veit-
ingar í þessum svokölluðu veizlum, var
kaffi eins og hver vildi og kaffibrauð og
fcitt vínstaup með.
Sumardagsveizlan var haldin á sumar-
daginn fyrsta. Voru þá matarveitingar,
þykkur grjónagrautur með sírópi út á,
salt kjöt eða reykt. í sumardagsveizlun-
um var siður að formaður falaði háseta
til næstu vertíðar.
Sigfús M. Johnsen,
fyrrv. bæjarfógeti.
| HÁLFRAR ALDAR |
Framhald af bls. 7.
átti að flytja hann til Harwich. Og hann
haföi sannarlega mikið að lifa fyrir.
SLYS ? Hugsanlegt, en í alla staða ó-
sennilegt. Diesel var heilsuhraustur,
sterkbyggður líkamlega, og hann hafði
enga ástæðu til að yfirgefa klefa sinn,
eftir að hann hafði gengið til náða.
HORFIÐ VILJANDI? Það var skrítin
saga, sem birtist í sumum dagblöðum á
meginlandinu, um það atvik, að maður,
mjög líkur hinum horfna verkfræðingi,
liefði sézt klifra frá borði á Dresden,
fáum augnablikum áður en skipið leysti
festar. í þessu sambandi má geta þess,
að Diesel var aldrei skráður á farþega-
lista skipsins, svo sem áður er getið,
en frá honum var gengið endanlega eft-
ir að skipið lét úr höfn.
Hvers vegna skildi hann eftir hið
verðmæta gullúr sitt og peninga sína
í klefanum? Ef til vill hefði hinn dular-
fulli Herr Luckmann getað gefið okk-
ur sínar skýringar.
Einn möguleiki er eftir — morð. Það
held ég, að sé eina rétta skýringin á
{;ví sem skeði þessa nótt fyrir 50 árum.
Mikilvægi málsins
Vitandi vits, að ófriður við Bretland
var yfirvofandi, og hitt, að hlutverk kaf-
báta gæti ráðið úrslitum í þeirri bar-
áttu, hefir þýzka flotamálastjórnin
strengt þess heit, að Diesel skyldi aldrei
komast lifandi til Lundúna, þar sem síð-
ustu uppfyndingar hans yrðu til þess
að hvessa svo um munaði klær brezka
flotans.
Eftirmáli
Fyrir nokkrum árurn, þegar ég dvaldi
í Genf í Svisslandi, mætti ég oft göml-
um manni, sem var öðru hvoru, eins og
ég, að snuðra í fornbókabúðum. Hann
var einkennilegur náungi, ræðinn að
vísu, en allþögull um fortíð sína, óve-
íenganlegur kvistur af hinum forna,
menntaða þýzka stofni. Eitt sinn, er ég
hafði hýrgað hann með glasi af víni, lét
hann að því liggja, að hann hefði, áður
íyrr, verið hátt settur í hinni þýzku
keisaralegu leyniþjónustu, þ. e. a. s. fyrir
1914, en aðallega starfað í Frakklandi
og Niðurlöndum. Nafn Diesels bar á
góma í samtali okkar. Gamli maður-
inn brosti dauflega og sagði: Já, Diesel
var gáfaður náungi, en hann varð okkur
til vandræða undir lokin, svo við þurft-
um að losna við hann“.
Hann stóð upp, hneigði sig á sinn stífa
hátt og gekk burt. Leiðir okkar lágu
aldrei aftur sama.
(Framanskráð grein, sem hér birt-
ist í þýðingu, er rituð af brezka blaða
manninum George Minto, sem lagt
hefir mikið verk í að rannsaka lög-
regluréttarbækur, dagblöð frá mörg-
um löndum og allar aðgengilegar
heimildir um hið dularfulla hvarf
dr. Diesels fyriir hálfri öld).
— K. S.
| S M ÁS AG AN I
Framhald af bls. 3
þung alvara í rödd kans, þegar hann
heilsaði mér, svo að ég spurði hann,
hvort eitthvað væri að. Hann sagði þá,
að bezt væri að koma undir eins að efn-
inu. í sjúkrahúsinu hjá sér væri korn-
ung stúlka, sem endilega vildi ná tali
af mér. Þessi stúlka héti Sigríður og
væri Jóhannsdóttir. Hún væri mjög
langt leidd og myndi ekki eiga marga
daga ólifaða. Bað hann mig að koma,
heizt þegar í stað, því að Sigríður væri
sæmilega hress þessa stundina. Ég sagði
konu minni óðara frá þessu og meðan
ég lauk við að borða miðdegisverðinn,
reyndum við að koma því fyrir okkur,
hver þessi unga stúlka gæti verið.
Skyndilega var eins og ljós rynni upp
fyrir mér: Auðvitað var þetta hún Sigga
litla í Hamrahlíð, yndislega barnið, sem
ég hafði með frásögnum mínum gert
konu mína hrifna af.
Ég flýtti mér til sjúkrahússins, og
gekk beint inn á skrifstofu Jónasar
læknis. Hann sat þar og var auðsjáan-
lega að bíða mín. Án mikilla orðaskipta
fórum við inn á einmennings sjúkra-
stofu. Þarna lá hún. Jú, þetta var hún
Sigga litla. Þetta var að vísu fölt og tært
andlit, en drættirnir leyndu sér ekki.
Ljósir, liðaðir hárlokkarnir liðuðust
sumir niður á ennið, en aðrir flæddu
um koddann umhverfis höfuðið, líkt og
fögur umgerð um þetta föla, fagra and-
lit. Augu okkar mættust. Nú voru augu
hennar ekki eins og þær leiftrandi stjörn
ur, sem þar voru þegar ég sá hann fyrst.
Ég tók eftir að hún bærði varirnar og
laut niður að henni. „Komdu blessuð og
sæl, Sigga litla“, sagði ég og brosti.
Orðin komu eins og ósjálfrátt. Ég tók
um hönd hennar, sem lá ofan á sæng-
inni. Hún var beinaber og þvöl. Veikt
bros fór leiftursnöggt um andlit henn-
ar, en svo glitruðu táraperlur í augum
hennar.
„Sæll“, svaraði hún ofur veikri röddu.
Ég settist á stól við rúmið hjá henni
og hallaði mér að henni. Ég ætlaði að
fara að þakka henni fyrir síðast, en
þá hvíslaði hún: „Ég veit, að ég á lítið
eftir Þau vita það líka heima. Þau
halda þó, að ég sé ekki komin svona
nálægt hvíldinni, annars væru þau öll
hérna hjá mér. En nú veit ég, að ég
lifi ekki að þau komi. Viltu nú hjálpa'
Siggu litlu og taka síðustu kveðju henn-
ar heim?“
ó að ég teldi mig enga kveif
að viðkvæman, fann ég klökkva fara
eins og funa um mig.
„Þó það nú væri, að ég gerði henni
Siggu litlu þann greiða. Hún á annað
eins hjá mér fyrir allar ánægjustund-
irnar, sem hún veitti mér í Hamrahlíð".
Ég reyndi að segja þetta dálítið létti-
lega, en ég fann, að það var misheppnað
hjá mér.
„Ég get ekki komið boðunum heim
öðru vísi. Þegar ég var heima með þér,
átti ég mínar björtu framtíðarvonir. En
þú mátt segja þeim heima, að ég eigi
enn bjartari framtíðarvonir núna“.
„Þetta þykir mér vænt um að heyra.
Hefifðu verið lengi veik, vina mín?“
„Ég lá heima fyrst. Svo hefi ég ver-
ið á sjúkrahúsi í Danmörku. Ég er bú-
in að vera hérna aðeins nokkra daga.
Ég hefi verið mjög veik þá daga. En
ég hélt kannski, að þetta myndi drag-
ast lengur, svo að ég hefi ekki látið
vita heima. En þú talar fyrir mig“. Það
var auðséð, að hún var að þreytast, svo
að ég sagði blíðlega, til þess að láta
hana ekki verða þess vara, að ég væri
að herða á henni:
„Hverju á ég þá sérstaklega að skila,
vina mín?“
„Ég er fyrir nokkrum vikum orðin
16 ára. Á afmælisdeginum minum var
mér gefin stór gjöf að heiman frá öll-
um þar. Það er sparisjóðsbók með 8.000
krórum. Hún er hérna í skúffunni í
borðinu. Mér var sagt, að ég mætti
gera hvað sem ég vildi við þessa pen-
inga Viltu nú taka bókina og skila
henni heim með þeirri ósk minni, að
stofnaður verði sjóður með peningun-
um. Hverju barni sem fermist í sveit-
iimi verði svo gefið Nýjatestamenti með
kveðju frá mér“. Hér hvíldi hún sig
ofurlítið. Kraftarnir voru veikir, en
viljinn sterkur. Eftir hvíldina sagði hún:
„Segðu þeim heima, að ég sé viðbúin
að sofna. Segðu að ég viti, að mér
muni líða vel, þegar ég er sofnuð. Þá
líður mér eins vel og þegar mamma var
að svæfa mig“. Aftur tók hún sér hvíld.
Ég notaði tækifærið og sagði, að þetta
væri mér allt ánægjulegt að flytja heim
fyrir hana. En þar sem ég vildi vera
viss um að ég gerði rétt, spurði ég
hana, hvort ekki væri vissara að ég
fengi lækninn til þess að taka við skila-
boðunum um sjóðstofnunina. En hún
sagði, að það skyldi ég ekki gera, því
sS mér myndi trúað. Svo bað hún mig
fyrir nokkur einkamál sín. Það fór þá
óðum að draga af henni, svo að ég sá,
að ég gerði rétt í því að fara. Þegar hún
varð þess vör, að fararsnið var á mér,
komu tár í augu hennar. Andlitið henn-
ar föla kom mér fyrir sjónir eins og
ég gæti hugsað mér engils ásjónu. Ég
varð að herða mig upp, svo að hún
yrði þess ekki vör, að ég var ótrúlega
klökkur. Meðan við kvöddumst, var hún
róleg. Ég laut niður að vanga henn-
ar og kyssti á hann, eins og ég hafði
gert fyrir 6 árum. Áður en ég lokaði
dyrunum á eftir mér, leit ég til henn-
ar Hún starði í áttina til mín og ég
sá ekki betur, en bros ljómaði gegnum
tárin.
Ég skrifa þetta, meðan það er ferskt
í minni mínu og auk þess treysti ég
mér ekki til þess að sofna undir eins.
IV.
S •
ígga litla dó tæpum tveimur
dögum eftir að ég heimsótti hana á
sjúkrahúsið. Ég ætlaði að heimsækja
hana daginn eftir að ég tók skilaboð-
in hennar, en þá var hún búin að
missa ráð og rænu. Þegar Jónas læknir
hringdi til mín og sagði mér frá láti
hennar, fór ég til sjúkrahússins og kon-
an mín með mér. Við vorum líka við-
stödd kistulagninguna ásamt ástvinum
hennar. Þá sá ég hana í síðasta sinn
hér í heimi. En vonandi eiga leiðir okkar
eftir að liggja saman i þeirri veröld,
þar sem vinir mætast að nýju. Blessuð
sé minning Siggu litlu.
33. tölublað 1963.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS J3