Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1964, Blaðsíða 1

verk, í nábýli við nánustu samverka-
menn og hörðustu keppinauta — í meira
en tuttugu ár!
En þá er að athugá hinn einstæða
og ótrúlega lífskraft, og hann er ekkert
smáræði; því meira að segja siðasti ára-
tugurinn fyrix fjögurra alda afmælið
hefur fært oss enn nýjar sannanir fyrir
hinni furðulegu endingu' Shakespeares.
Síðan styrjöldinni lauk hefur stofnun
leikhúsa og ledkhópa, sem eru fær um
að sýna leikrit hans með víðtækum tii-
• raunum til nýunga, iærrdómi og dýpt,
valdið stórfe-ngiegri endurfæðingu í hin-
um enskumælandi heimi.
fætlingar okkar eiga sitt „EiízabetarfA-
lag klassiskra leikrita". Um allan heún
er sami áhuginn á Shakespeare, kring
um fjögurra alda afmæiið, svo að eng-
an á sinn líka að víðfeðmi og hugsan-
lega einnig að magni, síðan á dögum
hans sjálfs.
E,
SHAKESP
Nú er ár Shakespeares — inn-
an leikhúss og utan. í Englandi
er fjögurra alda afmælis „mesta
anda, sem mannkynið hefur nokk
umtíma af sér fætt“ — svo not-
uð séu orð Coleridge — mi.nnzt
allt 'árið með sýningum á leik
ritum hans, og ýmisleg hátíða-
höld — með leiksýningum og á
annan hátt'— eru í Undirbúningi
um heim allah. í þessari grein
ræðir brezki rithöfundurinin Bar-
bara Ward eiginleika þá, er gerá
verk hans eiiíflega mikilvæg í
mannlegu lífi, og aldrei meir en
nú á dögum — því að sannarlega
lifum við á margan hátt í „heimi
Shakespeares“.
m egar William Sihakespeare fædd-
ist í Stratford við Avon, 23. apríl fyrir
400 árum, spáði uppruni hans og ætt-
erni á engan hátt fyrir um frægð þá
er hann átti eftiir að öðlast. Faðir hans,
sem var efnaður borgari og hanzka-
gerðarmaður að atvinnu, hafði gengið
að eiga Mary Ardem, sem var af góðu
fólki komin, og flutti drjúgan heiman-
mund í búið, en hann varð að bíða eftir
því, að sonur hans útvegaði honum
skjaldarmerki og titil góðborgara. . Og
meira að segja var þessari efn.amennsku
og boigarastöðu hans lokið þegar Willi-
am var þrettán ára að aldri. Faðir hans
komsit í skuldabasl og missti um leið
virðingarstöður sínar í bæjaxfélaginu.
Og menntun hans var svo sem ekki
neitt að státa af heldur. Hann gekk í .
latínuskólann á staðnum, ásamt öðrum
iðnaðarmannasonum. Kennarar hans
voru læa-ðir menn með próf frá Oxford,
og vafalaust hefur þetta „litla í latínu
og minna í grísku“, verið rækilega bar-
ið inn í hann. En þá meðferð fengu
fleiri — og hvað er eftir af þeim?
Emn hafa ekki þolinmóðustu — og
getspökustu — Shakespeare-fræðingár
getað grafið upp, hvernig hann komst til
Lundúna og -að leikhúsinu, en víst er um
það, að þar voru heillaspái-nar sízt betri.
Sem tilvonandi leikxitahöfundur lenti
hann í félagsskap hinna skæðustu keppi-
nauta. Menn með ágæta menntun —
(háskólavitringarnir — höfðu flætt leik-
evið Elízabetartímans og reyni að dæla
einhverju af giæsileik endurreisnartíma
bilsins inn í hin gömlu, rudda.legu sið-
gæóisleikrit. Nemandina frá Stratford
s.
íðan í nóvembermánuði síðastiiðn
um hefur Bretiand átt sér arftaka Old
400 ÁRA
AFMÆLI'
hafði aldrei nærri neinum háskóla kom-
ið, og fyi’stu tilraunir hans virtust svo
mjög stæla verk samtímamanna eins
og Lilys eða Kyds eða Peeles, að einn
þeirra, Robert Greene, gerði harða hríð
að honum o,g kallaði hann „puntaða að-
Eftir Barböru Ward
skota.kráku“, þ.e. gaf í skyn, að hann
skreytti sig annarra fjöðrum.
Auk þessa var hann seint á ferðinni.
Sennilega hefur hann ekki samið „Hinr-
ik VI“ fyrr en hann var orðinn hálf-
þrítugur — og þetta var slæmur drag-
bítur í starfi, þar sem menn komust
sjaldnast yfir þríbugt. Drepsóttir,
drykkjuskapur og áflog ollu því, að
ungu mennirnix gáfuðu hurfu, hver ■ á
fætur öðrum, inn í skuggaheiminnt Það
var engin ástæða til að halda, að sveita-
drengurinn frá Warwickshire yrði mikið
endingarbetri — einkum þó ef á það er
litið, að jafnframt leikrituninni var hann
leikari og sendill og hlýtur því að hafa
verið hræðilega -útþrælkaður.
X firleitt voru lífsskilyrði þau, er
hann átti við að búa, svo lygileg, að
margir hafa harðneitað því, að hann
hafi nokkurntíma sjálfur samið þa.u
meistaraverk, sem við hann eru kennd.
Menn hafa tilnefn.t Francis Bacon, sem
og var líklegastur úw hópi aðalsmann-
anna á þessum tima, og jafnvel Mar-
lowe, á þeim grundvelli, að morðið á
honum hafi verið gabb og hann hafi
lifað óþekktur lengi eftir það. En i þess
um kenningum virðist mönnum sjást
yfir eina óvefengjanlega staðreynd —
fyrstu fólíó-útgáfuna á verkum Shake-
speares, sem kom út rétt eiftir andlát
hans. Tveir leikarar, starfshræður hans,
Heming og Condell, skeyttu leikritin
saman úr fyrri gerðum, hvíslarabókum,
hlutverkaheftum og — að eigin sögn —
skjölum Shakespeares sjólfs. Og aðal-
keppinautur hans á sviði ieikritunar,
Ben Jonson, ritaði hollustutjáningu, svo
innilega drengilega, að setningar úr
henni eins og „Ijúifi svanur frá Avon“,
og „hann tilheyrði ekki mannsaldri held
ur öllum aldrj“ — hafa sjálfar fylgt
verkum Shakespeares æ siðan.
Hver sá, se.m kynnzt hefur leikhús-
heiminum — þar sem samvinnan er svo
náin, bæði á æfingum og sýningum, þar
sem grimmdarleg öfund ríkir, svo og
rifrildi og endalausar slúðursögur —
mun geta gert sér það ljóst, hve óhugs-
andi það hetfur verið starfandi ieikrita-
höfundi að edgna sér annarra manna
Vics — fyrsta fonmlega Þjóðleikhúsið,
sem hóf starfsemi sína — auðvitað —
með því að leika „Hamlet“. Og líklega
er bezta sveit Shakespeare-leikara í
heimi í Stratfoxd við Avon — sveit, sem
einnig sér um uppfærslu klassískra leik-
rita í Lundúnum og hefur auk þess ferð-
azit um meginland Evrópu og
fleiri álfur. Stratford í Ontario
og Strattford I Connecticut hafa
einnig komdð á fót Shakespeare
sýningum í nýja heiminum. Slhake-
speare er einnig leikinn í Central Park
og er einn helzti þátturinn meðal verk-
efna Sir Tyrones Guthries í leikhúsi hans
í Tvíburaborgunum. Hinir fjarlægu and
In þá er spurningin: Hversvegna?
1 einum skilningi verður þeirri spurn-
ingu ekki svarað, af því að snilligáfan
gefur engin svör við slíkri spurningu.
„Aðrir verða áð þola spurningar okkar,
en þú ert frjáls“, var ályktun Mathews
Arnolds. Þó má klífa hinar lægri hlíðar
spuxningarinnar. Ýmislegt gefur bend-
ingar og hálfkveðin svör. Á móti ó-
ljósu og óvissu umhverfi Shakespeares
vegur það, að hann fæddist á þessum
sérstöku tíma.mótum, þegar ensk tunga
náði hámarki innihalds og áherzlu. Það
er sagt, að kvæði Hómers hafi verið ort
á samskonar tímamótum í Grikklandi og
að Dante hafi samið sín ve'rk á fyrsta
blómatíma ítölskunnar. Tungumálið er
fætt og hefur tekið á sig mynd, en
skortir enn lokamótunina. Það er sveigá
anlegt og breytilegt. Það má móta það
og breyta því. Shakespeare gerist rit-
höfundur á slíkum tímaimótum. Sama
gerðu Marlowe, Kyd og Peele, en hann
fór bara fram úr þeim öllum og varð
i bókstaflegum skilningi skapari tung-
unnar.
En svo var líka leikhús Elízabetar-
tímabilsins í einum hrærigraut and-
stæðra en skapandi áhrifa — þar voru
gömlu „eiginda“.-leikritin, ný fræði-
mennska endurfæðingartímabilsins, hin
nýfundnu rómversku leikrit Senecu og
Plautusar, nýr skilningur á enskri sögu
í „Króníkum“ Holinsheds, útþensla mann
legrar þekkingar með stækkandi þekkt-
Framhald á bls. 12
Þessi mynd af Shakespeare birtist í fyr stu íólíóútgáfumii af leikiitum hans ar-
ið 1623.