Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1964, Blaðsíða 13

sem ég er, slcal veita mér líf.“ Þar sem •
eðlilegar hömlur á samúðina koma fram
— andjúðskan í Feneyjakaupmanninum
og kynþáttavandamálið í Othello — eru
erfiðleikarnir ekki skágengnir eða yfir
þá breitt.
Hin kristilega fyrirlitning hefur gert
Shylock að grimmdarsegg. Othello er
í vafa um stöðu sína í hvítramannaheim-
inum í Feneyjum. En mannlegar tilfinn-
ingar, innst inni, hjá hinum fyrrnefnda
leyna sér ekki: ,,Á ekkí Júði sér augu?
Á ekki Júði hendur, líffæri, stærð, skiln
ingai-vit, tilfinningar, ástríður?“ — eða
innri göfugmennska hins síðarnefnda.
Hvaða setning hjá Shakespeare talar
með meira persónuváldi en töfraorð
Othellos: „Slíðrið sverð ykkar, annars
ryðga þau í hinni björtu dögg.“ Ef mað-
uiánn, til þess að lifa í friði við náung-
ann, þarf að læra að viðurkenna hinn
erfiða og þreytandi margbreytileik ná-
unga sinna, getur hann ekki gengið í
heppilegri skóla en leikhús Shakespear-
es.
En við slíkt fyrirtæiki getur svo far-
ið, að viðurkenningin ein verði ekki
nægileg. Það er erfitt að trúa því, að
menn vilji berjast gegn fordómum,
leggja öryggi sitt í hættu, hefja baráttu
gegn vallgnónu þjóðfélagsböli og svo
lifa af hörmungar þær, sem leiðir af
brautryðjendastarfinu, nema því aðeins
þeir geti í leiðinni fundið einhvem von-
arneista, einhvern vott þess, áð'það sem
þeir hafa fyrir stafni sé ekki tilgangs-
laust, einhverja styrkjandi trú á það, að
hið góða lúti ekki alltaf í lægra haldi
eða umbætur séu ekki þjóðsaga ein, eða
fórn og einlægni jafngildi ekki aðgerða-
leysi eða kaldranahætti.
E innig þeim er heimur Shakespe-
ares skóli, svo skuggalegur seim hann er.
Einhver sérstakur hugblær gengur eins
og rauður þráður gegnum öll leikritin
— nema „Tímon frá Aþenu“, sem höf-
undurinn lauk einmitt ekld við — og er
eftirtektarvert. Líklega verður því bezt
lýst ,sem djúpstæðri trú á það, að hið
góða sé í eðli sínu sín eigin réttlæting og
að þrátt fyrir alla þoku og ringulreið
í lífi manna, verði vogarskál tilgangs-
leysis og ruglings þrátt fyrir allt ekki
þyngri.
„Lear konungur", hið ætlaða „End-
game“, gefur okkur orð Edgars „Menn
verða að þola brottför sína af þessum
heimi jafnt og hingaðkomuna. Þrosk-
inn er allt...“
Þarna sjáum við einnig gamla kóng-
inn, friðsaman og sættan, vaknandi af
brjálsemi sinni, til að beiðast fyrirgefn-
ingar af barni sínu, Kordelíu. Hamlet-
tími ringulreiðar, ósanngirni og kaldr-
analegrar örvæntingar. Hann er að
reyna að þreifa sig áfram til
nýs skilnings á manninum og
eðli hans. Þar ber mest á
hinu mikilvæga atriði sem er form-
legt jafnrétti manna — og jafnrétti ligg
ur til grundvallar tveim áköfustu bar-
dögum nútíhians: fyrir afnámi nýlendu-
skipulags og eyðingu kynþáttafordóma.
En rannsóknin leitar dýpra; hún reyn-
ir að skýrgreina heiminn sem sameigin-
leg* örlög allra manna, reynir að finna
aðferðir til að kenna mönnum að lifa
saman í virðingu og jafnvel vináttu,
hverir við aðra, þrátt fyrir óhaggan-
legan kynþáttamismun — í stuttu máli
sagt að skilja þýðingu þessa bræðralags,
sem helgir menn og vitringar hafa boð-
að frá örófi alda, en hefur æ síðan far-
ið framhjá flestum þjóðfélagsskipunum.
etta er leit, sem getur ekki far-
ið fram á einum saman grundvelli skyn-
samlegra raka og ptólitískra umræðna.
Það verður að snerta hjörtu manna, og
ef til vill áður en höfðað er til skyn-
semi þeirra. Og hjá Shakespeare eru
tvær aðferðir mikils máttar til að
skuldbinda sig.
Hin fyrri er ástin — sem má næst-
um kalla guðlega ást — á manninum,
óbreytileguni, persónulegum í eðli sínu.
Hér er vafalaust að finna hina einu
hugsanlegu uppspretlu hins ótrúlega
hæfileika Shakespeares til að skapa lif-
andi persónur — góðar, vondar, ofsalega
hlægilegar, hlédrægar og einkennilegar,
en allar -lifandi í þess orðs fyllstu merk-
ingu. Það má sjá hinn óviðjafnanlega
kraft mannástar vaxa með honum hjá
„föstu“ persónunum í fyrstu leikritum
hans.
Ef til vill er> fyrsti vottur þessa í
„Love’s Labour Lost“. Þorpsbúar hafa
efnt til skrúðgöngu fyrir hina vandfýsnu
og kaldlyndu aðalsmenn. Einn sveita-
maðurinn, seim hefur fengið til meðferð
ar stríðsmannsihlutverk Alexanders, hef-
ur orðið fyrir óhappi og þeir gera gabb
að honum. Þá kemur fram sveitamaður
inn Costard, og með fáum orðum gerir
hann Sir Nathaniel — og reyndar sjálf-
an sig um leið — að elskulegri og aumk-
unárverðri mannpersónu. „Heimskur
mein.leysingi“, segir hann um veslings
prestinn, „heiðarlegur maður, skiljið
þér, og veikur fyrir. Hann er sannar-
lega ágætis nágranni og góður í knatt-
leik, en með hlutverki Alisanders, skilj-
ið þér, er ofmikið á hann lagt.“
E n þetta er bara byrjunin. Áður
en lýkur eru komnir fram tugir manna
og kvenna, sem tekið er eftir og þeir
skildir til fulls, jafnflóknar og þessar
persónur eru í sarnblandi sínu af illu
og góðu, vonurn og vonleysi — þær eru
sprottnar lifandi úr hendi skapara síns.
Jafnvel Jago er undir lokin virðulegur
og dularfullur: „Krefðu mig einskis —
þú veizt það, sem þú veizt. Frá þessari
stundu segi ég ekki orð“. Jafnvel ves-
lings Parolles fær að lifa. „Jafnvel það,
Hoggmynd af Hamfet í Stratford við A von
inn í síðasta þætti er sáttur og upphaf-
inn Hamlet. Og allt frá elztu leikritun-
um, eins og „Hinrik V“, til lokajátningar
Wolseys í „Hinriki VIII“, síðasta leikrit-
inu, kveður við sama tón.
Hið góða er ekki utan seilingar manns
ins. En vitanlega verður það ekki lagt
upp í hendurnar á honum í einhverju
stéttlausu þúsundárariki. Og það getur
beðið hans eða beðið hans ekki í öðru
lífi. En á staðnum og stundinni getur
hann höndláð það, fyrir eigin heiðar-
leik og sjálfsþekkingu. Líf hans er eins
og hinn mikli lærisveinn Shakespeares,
Keats, segir: „dalur sálsköpunarinnar11.
Sálir má skapa og sköpun þeirra veitir
aftur mannlegu lífi tilgang, virðuleik
og heiður.
Staðfastir í þessari trú á vilja og frelsi
mannsins, göngum ekki út úr leik-
húsi Shakespeares þrúgaðir af örlögun-
um, heldur reiðubúnari en áður að tak-
ast á við þau.
BRÉF
Framliald af bls. 9
spux-ði Redaktör, „om han ikke var en-
ig með mig, at enhver, som fornærmedes
paa egne, endsige, uvedkommendes
Vegne, naar ingen Fornærmelse var
ment, derved svang den smaalige Umand
ighed op i Narragtighedens lattei'ligste
Potens“ o.s.frv. Síðan tekur Morgen-
bladet (vinstri blað) Telegraph fyrir og
flengir hann hræðilega fyrir allar fram-
farirnar. En redaktörinn bætti við bréf
mitt athugasemd sinxxi svo á huldu að á
milli línanna mátti lesa að hamx tryði
mér ekki, og svo svarar Kaufmann, en
kemst þó svo illa fxá öllu saman, að
ég lýsi hann í ný-sendu bxófi (sem ég
býst ekki við, að vei'ði tekið) ósanninda-
mann aftur, og þvoli hann í sxnum
eigin skólpum verr en fyrri. Komist
ekki bréfið í Telegr. þá tekur Moi'gun-
blaðið það. Þannig standa þau mál, og
horfa ekki mjög ástríkislega við. Aðra
smásnerru hefi ég átt í „Times“ við
Rosinberg litla. Honum þótti ég hafa
hælt sér of mikið í samanbtu'ði við aðra
landa sína; leggur svo rammskakka
þýðingu í mín orð og byggir á lxenni
höfuð mikið, en rammskakkt argument.
Honum hefi ég svarað stutt og sýnt, að
eins röng og þýðin.g harxs sé á orðum mín
um, eins rangt sé allt hans argument.
Þú sérð á þessu að ég hefi haft nóg verk
fyrir vígtennur minnar gx-ályndu sálar
síðan ég kom heim. Nú trúi ég að til
standi athlaup frá oddborgui'um í Reykja
vík og embættismönnum — þá verður
nú sungið fyrst.
Fyrirgefðu þetta ómerka biéf þinum
trúum og einlægum vini
Guömundur Guöni
1156
Fyi'sti banki stofnaður, það var
í Feneyjum á Ítalíu.
Island.
Snorri Húnbogason verður lög-
sögumaður. Er það til 1170.
Naustabrenna.
1157
Blóðvei2jlan í Hróarskeldu þar
sem Sveinn sonur Eiríks kon-
ungs eymuna drepur gestgjafa
sinn Knút Magnússon konung
9. ágúst.
\ f
Valdemar I kallaður hinn mikli
Knútsson þá konungur yfir Jót-
landi vinnur sigur yfir Sveini
Guömundsson iók
konungi er þá ríkti yfir Skáni,
Hallandi, Bleking og Borgundar-
hólmi. Sveinn var dxepinn á
flótta.
Knútur var sonur Magnúsar
sterka er áður getui'.
Á þessu sama ái'i áður en þessir
atbui'ðir gei'ðust var Danaveldi
skipt milli Sveins, Valdemars og
Knúts, varð þá Sveinn konungur
yfir Skáni, Valdemar yfir Jót-
landi en Knútur yfir eyjunum.
Eftir þessa skiptingu var svo
veizlan i Hróai'skeldu, blóðveizl-
an eins og hún er kölluð.
Rússnesku stórfurstarnir flytja
aðsetur sitt fi'á Kiev til Vlaði-
mír. Moskvuborg reist 1157.
saman
Veginn Eysteinn Haraldsson kon-
ungur í Noregi.
Eii'íkur helgi Svíakonungur fer
krossferð til Finnlands. Eiríkur
lætur þá búa til sænska fánann
og notar hann þá fyrsta sinn. Til
er helgisaga um það, hvernig
sænski fáninn vai'ð þá til.
1158
Friðrik Barbarossa fer með mik-
inn her til Ítalíu og heimtar yfir
ráð yfir box-gunum þar.
Absalon verður biskup í Hróars
keldu.
Hinrik ljón endúrbyggir borg-
ina Liibeck en hún brann árið
áður. Fyrst var hún reist 1143 af
Adólf II af Holstein.
Felldur Rögnvaldur jai'l í Oikn-
eyjurn.
ísland.
Eldvir i Heklu hinn annar 13.
febrúar.
Ingveldur Þorgilsdóttir selur
Sturlu fjárheimtur sínar allar og
fer til Noregs ásamt Þorvarði
Þorgeirssyni, er var föðurbróðir
Guðmundar góða.
1159
D. Hadrianus páfi IV, eini Eng-
lendingurinn sem verið hefur á
páfastóli.
Viktor IV verður páfi.
ísland.
Deilur Hvamms-Sturlu og Einars
Þorgilssonar á Staðarhóli á Al-
þingi.
D. Nikulás ábóti og skáld á Þver-
á Bergsson. Hann lét rita leiðar-
vísi fyrir pílagríma um leiðina til
Rómar og Ílalíu.
1160
Eiríkur Svíakonungur fer kristni
boðsfei'ð til Finnlands. Hann var
drepinn á Kóngamöi'k nálægt
gömlu Uppsölum í Svíþjóð.
ísland.
íslenzkir skipbrotsmenn verða
úti á Grænlandsjökli.
Einar Þorgilsson brennir bæinn
1 Hvammi í Dölum. Þar bjó þá
Hvamms-Stui'la.
1161
Eysteinn Erlingsson vígður erki-
biskup í Noregi. Eysteinn var af
íslenzkum ættum.
Karl Söi'kvison vei'ður konungur
yfir Svíum og Gautum.
Ingi kiypplingur Haraldsson kon-
ungur í Noregi og Gregoríus
Dagsson, er verið hafði lands-
stjóri fyrir hann, falla i orustu
nálægt Osló við Hákon konung
hexðibreið.
14. tölublað 1964
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 13