Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1964, Blaðsíða 4

Spjallað við Benedikt frá Þverá um skólann
/ Ólafsdal og fleira
egar ég ber að dyrum, heyri ég
að einhver er að tala í símann inni í
holinu. Hann talar með ungri og ákafri
röddu eins og forretningsmaður í gróða-
hug. Ég kannast ekki við þessa rödd. Ég
á ekki að þekkja neinn annan í þessu
húsi en mann, sem skortir bara eitt ár
á nírætt. Tæplega getur hann átt þenn-
an bjarta, unglega málróm. En það er
nú samt svo. Þegar dyrunum er lokið
upp, sé ég að það er hann, sem situr við
símann. Nú eru u.þ.b. 30 ár síðan ég sá
hann fyrst. Það var bjartan langan vor-
dag norður í Axarfirði. Ætíð síðan hef-
ur minning þessa löngu horfna dags
borið að vitum mínum ilm úr grænu
skógarkjarri, fegurð Ásbyrgis, hvítt
heitt sólskin, ungt vor, íslenzka gest-
risni.
Svo liðu árin.
Mörg hraðfleyg ár.
Öðru hvoru bar fundum okkar sam-
an, en nú er langt síðan við höfum sézt,
og ég hef hug á að endurnýja gamlan
kunningsskap. Og það stendur ekki á
því. Mér er tekið tveim höndum inni
í björtu hlýju stofunni þeirra. Þau bjóða
mig velkomin bæði tvö: Kristbjöirg
Stefánsdóttir og Benedikt Kristjánsson
skólavistina í Ólafsdal á árunum 1805-
frá Þverá í Axarfirði. Ég veit að hann
hefur frá mörgu að segja af langri og
reynsluríkri ævi. Til að byrja með lang-
ar mig til að fræðast af honum um
97. Og nú gefum við Benedikt orðið:
Vorið 1895 lagði ég af stað í skólann.
Þá var ég tvítugur og hafði síðan ég
var innan við fermingu verið hjá föður-
bróður mínum sr. Benedikt á Gx’enjað-
arstað. Ég fór út á Húsavík og beið
þar víst í hálfan mánuð eftir skipsferð
til Stykkishólms.
Ég man lítið eftir sjóferðinni, annað
en það að ég var afskaplega sjóveikur
eins og alltaf þegar ég kem á sjó. Það
vildi svo vel til, að ég hitti Tox-fa skóla-
stjóra í Stykkishólmi. Og hann var að
fara heim. Guðjón á Ljúfustöðum var
líka með. Það voru skemmtilegir ferða-
félagar. Þeir höfðu um margt að tala.
Við fórum á bát inn í Skarðsstöð og
þaðan á hestum heim í Ólafsdal. Við
komum ekki heim fyrr en um nóttina,
og ég svaf fram eftir um morguninn.
En þegar ég kom út á hlað, sá ég tvo
menn úti á túni að rista ofan af. — Ég
gekk til þeii-ra og þegar ég hafði heils-
að þeim fór ég að hjálpa þeim. Ég gat
ekki á mér setið — raaktunarstörfin —
jarðræiktin í hvaða mynd sem er, hefur
alltaf verið mitt yndi. — Ég var lika
vanur þeim frá Grenjaðarstað. En
ekki fékk ég lengi að vera í flaginu.
— Ég var sóttur og mér var sagt að það
væri ekki vani í Ólafsdal, að piltar færu
að vinna fyrsta daginn á skólanum.
Voru ekki önnur verkfæri en rekan og
ristuspaðinn notuð við ræktunina í Ólafs
dal?
Jú, herfið, sem tætti sundur þúfurn-
ar. Það var trérammi úr plönkum og
svo einn planki í miðjunni. Niður úr
þeim stóðu sverir járngaddar 6-8 tommu
langir, aðeins beygðir fram í oddinn til
þess að þeir yrðu djúpsæknari. Annars
vildi herfið fljóta ofan á. Það var mik-
ið smíðað af þessum herfum í Ólafsdal
og seld víða um land. Þetta voiu eigin-
lega beztu verkfæri, allra mesta furða
hvað þau tættu vel, eins og þetta var
nú samt frumstætt og einfalt smíði.
Var margt fólk í Ólafsdal?
Já, fjöldi, 20-30 manns. Við skólapilt-
arnir vorum einir tíu eða tólf, 5-6 í
hvorum gangi. . Svo voru börn skóla-
stjórahjónanna heima. Þau voru nú
flest uppkomin. Svo var vinnufólk og
margt af krökkum og unglingum. Ráðs-
maður? Nei, það var enginn sérstakur
ráðsmaður. Við piltarnir höfðum verk-
stjómina sina vikuna hver, náttúrlega
undir leiðsögn Torfa. En það var einn
liður í náminu að læra að segja fyrir
verkum, stjórna störfum á búi. Og hann
ekki sá veigaminnstL
Og hafði allt þetta fólk nóg að starfa?
Já, ekki skorti verkefnin. Það var
nú komið fram undir slátt þegar ég kom.
í Ólafsdal eru engar útslægjur, ekkert
nema túnið. En það var allstórt, líklega
3-4 hundr. hestar, sem af því komu í
meðalári. Ef heyið var ekki nógu vel
þurrt, þegar það var tekið saman, hafði
Torfi þann sið að gera bólstra með sér-
stökum hætti. Heyið var saxað ákaflega
fast og vandlega, og föngunum raðað
þannig í hring að autt rúm var í miðj-
unni. Svo dróst hleðslan að sér eftir
því sem ofar dró, en þó var holrúm í
miðjunni eiginlega alveg upp undir
mæni. Þetta verkaði eins og nokkurs
konar súgþurrkun og heyið þomaði eft-
ir að það var sett saman. En þetta var
bæði vandasamt og tímafrekt. Svo þurfti
að kemba utan úr hverju fangi og vanda
mæninn afar vel. Eiginlega þurfti hvert
strá að „liggja rétt“ til þess að hrinda
frá sér vatni, ef úrkomu gerði. Ekki
voi-u yfirbreiðslumar. Og þessir bólsitr-
ar vörðust vatni alveg með afbrigðum
vel. Ég man ekki til að vart yrði við
það gengi i þá vatn.
Torfi hefur verið vandlátur með hey-
verkin?
Benedikt Kristjánsson
Já, hann var vandlátur með það eins
og annað. Hann vildi kenna mönnuin
vandvirkni að svo miklu leyti, sem hún
verður kennd. Hann vildi hafa bandið
smátt, taldi þá hægara að koma heyinu
vel fyrir í hlöðunni. Hann raðaði bögg-
unum fast saman og lét þá vera, sem
heillegasta eftir að búið var að taka af
þeim böndin. Með þessu mynduðust
smáglufur í heyinu. Þær tóku við hit-
anum og komu í veg fyrir bruna. f
hvert skipti sem lokið var hirðingu, var
breitt torf, þuri-t torf, yfir allt heyið.
Það kom í veg fyrir að bleyta safn-
aðist ofan í heyið og myndaði myglu-
lag í stálinu. Svona var vandað til hey-
verkunarinnar. Það kom sér vel, að það
var nóg af vinnuafli.
Og eftir túnasláttinn?
Er lokið var túninu heima í Ólafsdal
var farið að heyja inn í Saurbæ. En
fyrra sumarið mitt í Ólafsdal fór ég
þangað aldrei. Frá því var ég löglega
forfallaður. — Einn morgun þegar ég
vaknaði — ég held það hafi verið seint
í júlí — gat ég ekki hreyft fæturna. Ég
var orðinn lamaður upp að mitti. Ég
hafði keppzt við bindingu daginn áður
og var þreyttur um kvöldið þegar
gengið var til náða. En ekki get ég
kennt því um. Ég var alvanux að leggja
hart að mér við vinnu og hafði aldrei
orðið meint af. Ég held alltaf, að þetta
hafi verið lömunarveikin, enda þótt vís-
indamennirnir fullyrði, að hennar hafi
ekki orðið vart hér á landi fyrr en
1905. En það er nú saima hvað þetta
var. Þarna lá ég í rúminu í sumarblíð-
unni um hásláttinn, kominik á búnaðar-
skóla til að læra og búa mig undir lífs-
starfið og mátti mig hvergi hræra nema
það sem ég gat vegið mig áifram á hönd
unum. Ég fann hvergi til og eiginlega
kenndi ég mér einskis meins nema mátt
leysisins. En þú getur nú farið nærri
um hvernig mér leið. — Ailir voru mér
góðir og vildu allt fyrir mig gera. Sér-
staklega rnan ég eftir því, að Ingibjörg,
elzta dóttir þeirra skólastjórahjónanna,
lét sér annt um mig. Hún sat oft hjá
mér þegar hún þurfti ekki öðru að
sinna.
Var þér þá ekki lcita'd Iæknis?
Jú, ekki vantaði það. Allra ráða var
leitað. Það komu til nyn a.m.k. þrír
læknar, en þeir gátu ekki mikið, sem
ekki var heldur von. En eitt var samt
gert. Það var nú víst að læknisráði.
Það var sóttur sjór í stóra tunnu. Of-
an í hana var ég drifinn. Þarna sat ég
í sárköldum sjónum upp í mitti. Mér
fannst þetta alveg ætla að drepa mig,
en líklega er það nú þetta, þessi sjó-
böð, sem hafa læknað mig. Strax og
ég gat, nokkuð farið að dragast um,
voru smíðaðar handa mér hækjur. Um
jólin var ég mikið farinn að rétta við, og
síðan fór mér alltaf batnandi þegar
leið út á veturinn. Samt var ég lengi lin-
ur til gangs, sérstaklega í öðrum fætin-
um.
Svo að þér hefur orðið lítið gagn að
skólavistinni þennan vetur.
Nokkuð svo. Ég kynntist Torfa meira
fyrir bragðið og það tel ég mikinn á-
vinning. Ég lá stundum á gæruskinni á
gólfinu inni í stofunni þar sem hann
var að starfa. Þá sagði hann mér margt
og ég naut fræðslu hans í mörgu, sem
ég hefði máske annars farið á mis við.
Annars fylgdist ég nú nokkurnveginn
með í bóklegu tímunum. Það voru tveir
kennarar, Torfi og Ellert Jóhannesson.
Hann varð tengdasonur Torfa, átti Ást-
ríði dóttur hans, en hún dó ung eins og
íleiri af þeim Ólaifsdalssystkinum.
Kennslubækui-nar voru sumar á dönsku,
en kunnáttan í erlendum málum var nú
ekki á marga fiska. Einu sinni spurðum
við þann, sem færastur þótti í dönsk-
unni, hvað orðið Grundstaf mundi þýða.
Ekki stóð á svarinu: grunnur stokkur,
Framhald á bls. 6
4 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS -------------------------------------------------------------- 14. tölublað 1964
/