Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1964, Blaðsíða 8

Minnmgarspjald Gröndals um /000 ára hátið
Islands — Danskir fréttaritarar hafa hneykslazt
hér á landi fyrr en á Alþingishátiðinni
frá Eiriki Magnússyni bókaverði i Kambryggju
til Tryggva Gunnarssonar kaupstjóra
^Vrir 102 árum kom hingað
til lands kornungur brezk-
ur menntamaður, Geórge Powell að
nafni, maður af auðugri ætt. Hann
ferðaðist hér um víða. Frá Islandi
varð hann samskipa Eiríki Magnús-
syni síðar bókaverði í Cambridge.
Tókst méð þeim vinátta, sem entist
meðan báðir lifðu.
Powell hafði meiri áhuga á listum og
bókmenntum en' fjármálum og gáfu þeir
Eiríkur út saman tvö bindi af íslenzk-
um þjóðsögum á. enskri tungu. Síðara
bindið koim út 1866. Framan við það
birtist fyrst Fjallkonumyndin, er síðar
varð víðfraeg á íslandi. Dr. Stefán Ein-
arsson prófessor kemur nokkuð inn á
þetta mál í hinni greinargóða aevisögu
er hann reit um Eirík fraenda sinn, þó
hann hafi unnið úr öðrum heimildum en
þessu bréfi.
vitað með því að geta hinna réttu höf-
unda. Þetta leyfi hefði verið veitt um-
svifalaust og það án nokkurs endur-
gjalds.
Hitt er svo annað mál, að úr því
að í óefni var komið, var það ekki að
skapi Gröndals að auðmýkja sig um
of, enda sjást þess engin merki á naestu
mánuðurrr, að hann hafi fengið „góða
iðran“, eins og í annálum segir um suma
þá syndara, sem réttaðir voru á Öxar-
árþingi í gamla daga.
Það var ekki fyrr en á túnaslaetti
sumarið eftir, að Gröndal birtir leið-
réttingu í ísafold, og þá eftir sínu eig-
in höfði. Jafnframt skrifar hann Eiríki
Magnússyni hlýlegt bréf. Mun móður-
inn þá hafa verið runninn af Eiríki og
hann og Gröndal sætzt fullum sáttum.
Fjallkonan fór út um allt land og var
hengd upp á'veggi á ótal heimilum til
Kaupmannahöfn
sveita og sjávar, sem eins konar trúnað-
artákn þjóðarinnar við 1000 ára hátíðina,
stjórnanskrána og Jón Sigurðsson. En
ný kynslóð óx upp í þessu landi. Henni
fannst Fjallkonan orðin nokkuð gamal-
dags, bæði hvað snerti klæðaburð allan
og hárgreiðslu. Nú er hún því komin á
sinn rétta stað, orðin merkur safngrip-
ur.
Daninn, sem um getur í bréfinu, þarf
hios vegar engrar skýringar við.
K.S.
En bréf Eiríks Magnússonar til
Tryggva er á þessa leið:
Cambridge, 24. sept., 1874.
E lskulegi vin,
Ég vona að þú reiðist mér ekki þó
ég skrifi þér ekki eins notalegt bréf og
ég vildi, því ég hefi dálítið mál að kæra
f bréfi Eiríks til Jóns Sigurðs9onar
frá 11. apríl 1866 segir svo: „Konu-
myndin á að tákna ísland, því hún
hefir ískórónu á höfði, sem eldar
gjósa upp úr. Á öxl hennar situr
hrafninn. íslands einkennilegasti
fugl, Óðins forni vin og skaldanna
eftirlæitisgoð, fréttafugl mikill og
margfcunnugur. Yfir sjónum flögrar
már, en yfir brimsævi tíma og sögu
berast rúnakefli að landi eða upp í
fang konunni, og hefir hún þegar náð
einu þeirra. Þetta átti svo sem að
vera symbolum (tákn) bókmennta-
landsins og sögulandsins okkar. Yfir
er nótt og stirndur himinn og máninn
uppi. Á bak við eru fjöll, tunglroðin
á eggjunum".
B enedikt Gröndal skáld var drátt-
hagasti maður hér á landi á öldinni sem
leið, svo sem umsóknir hans til alþingis
og fleiri verk hans bera vott um. Hann
átti blek af öllum litum, líka í litum
gulls og silfurs. Tryggvi Gunnarsson
útvegaði honum það frá Kaupmanna-
höfn.
Mikið ár rann upp 1874 og þúsund-
árahátíðin. Hér sá Gröndal sér leik á
borði. Dífsbarátta hans hafði verið hörð
og afkomumöguleikar fáir, það sýna
bezt bréf hans til Tryggva um þessar
mundir og fleiri heimildir. Hann dró
því upp minnisblaðið mikla, sem selt
var um allt land, tók Fjallkonuna
traustataki sem þungamiðju í þessa
dráttlistarmynd, en eignar kvenlíkanið
Sigurði málara, er lézt þá um haustið,
en þetta voru mistök hjá Gröndal, sem
Eiríkur og Powell tóku óstinnt upp,
sem vonlegt var. En hvernig sem á
þessu hefir staðið, virðist þó flest benda
til, að hér hafi verið um óviljaverk
að ræða. Ekkert hefði verið hægara
fyrir Gröndal en að skrifa Eiriki Magn-
ússyni vingjarnlegt bréf og biðja hann
að ráðgast við Powell, hvort hann mætti
ekki fá FjaLlkonuna þeirra lánaða, auð-
WÆMí
***, St ■'* w <**', ''
(Mji#o£ý *■ x-" v'',*.**'
■tov. '•rf. ytx*- xfí'y.-v. W yw.v-y^.
for.o-.'ún-yyr.'s.-y.*/.*-* '***.#&!*>.
W-m

Þjóðhátíðarmynd Gröndals

Fjallkonumynd
Eiríks og Zweckers
við þig. Svo er mál með vexti, að Grön-
dal hefir gefið út „minnisblað“ þúsund
ára byggingar íslands, og hefir bætt neð
anmáls grein við skýringuna yfir það,
þar sem hann eignar kvenlíkneskið af
fjallkonunni íslands Sigurði málara, og
segir að hann hafi fundið .það upp og
dregið það upp. En hið sanna í því máli
er það, að ég fann upp hugmyndina ár-
ið 1866 í París, skrifaði langa fyrirsögn
bæði um konuna og hennar attributa til
þýzks málara í London, Zweoker að
nafni, sem hafði „illustrerað“ fyrra bindi
þjóðsagria vorra, og hann setti myndina
saman eftir minni fyrirsögn, og hún
kom út sama ár íraman við „Legends
of Ioeland", second series. Nú hefi ég
skrifað Gröndal þetta og hann játar að
sönnu yfirsjón sína, en tregðast við að
ganga að skilmálum mínum sem eru
þessir: að athugasemdin verði dregin
út úr öllum óseldum exp. af skýring-
unní á fslandi og ytra, þegar er við
verður komizt, að henni verði kippt
burt úr öllum síðari útgáfum skýring-
arinnar, eða þá gjörð sönn, og að hann
seti auglýsingu í íslenzk blöð og á ís-
lenzku og í „Nordisk Boghandlertid-
ende“ á dönsku, þýzku og ensku, er leið
rétti athugasemdina. Mín vegna hefði ég
gjört mig ánægðan með linari kosti, en
. þeir Zwecker og Pow urðu reiðir, —•
Zweckers nafn stendur nefnilega undir
myndinni skýrt — og vildu hafa tafar-
lausa lögsókn á hendur útgefanda skýr-
ingarinnar; en fyrir miínar fortölur
gjörðu þeir sig ánægða með þessa kostL
Mér sýnist nú, fyrir mitt leyti, að kost-
irnir séu réttlátir, ef gætt er að mála-
xöxtum; því látum vera að nafns höfund
ar að listaverki sé látið ógetið, er öðr-
um þykir það þess vert að nota það, en
að eigna það öðrum þar ofaná er allt
of hart að þola bótalaust. Gröndal við-
urkenndi reyndar verkið, og kallar það
óviljaverk, sem vel má vera að það .sé,
þó mér þyki það reyndar ótrúlegt; en
vegna þess, að hér er um óvilja-verk á
prenti að ræða, sem fer um allan heim
á endanum, þá verður hið einkennilega
eðli yfirsjónar ekki tekið til greina, því
það ber prentið ekki með sér. En nú
er lakast, að ég held hann hafi firzt við
mig og vilji ekki eiga nein skipti við
mig lengur. Hann svaraði mér í bréfi ný
lega, því eina og síðastg sem ég hefi
fengið frá honum, að hann mundi leið-
rétta athugasemdina í íslenzkum blöð-
um, en kvaðst ekki þurfa þess, að menn
legði sér orð í munn til að stíla hana.
Eg svaraði aftur að það væri í eðli máls-
ins, að við báðir kæmum okkur saman
um formið á sættarorði okkar, og beiddi
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
14. tölublað 1964