Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1964, Blaðsíða 5

ur í bundnu máli
Eftirfarandi grein var skrifuð í
New York í september 1955, og
birtist hún í greinasafninu „Nýju
fötin keisarans“, sem út kom hjá
Bókaforlagi Odds Björnssonar
haustið 1959.
t æst T. S. Eliot hefur ekk-
ert enskumælandi skáld orðið áhrifa
riKara í nútímaljóðlist en W. H.
Auden. Þessir tveir menn eru í
senn andstæður og hliðstæður.
Glettni örlaganna réð því að Eliot
sagði skilið við Ameríku og gerðist
brezkur^borgari, þar sem aftur Aud-
en yfirgaf Bretland og settist að
í Bandaríkjunum. Þeir eiga það sam
merkt að í upphafi voru þeir knúð-
ir til sköpunar af örvæntingu og
vantrú á menningu nútímans, en
liafa báðir fundið vissu sína og lífs-
játningu í kristnum trúarviðhorfum.
Þó Auden hafi greinilega orðið fyr-
ir sterkum áhrifum frá Eliot, þá
eru þessi tvö höfuðskáld nútímans
hinsvegar ólík í öllum meginatrið-
um.
Fjölhæfni Audens er viðbrugðið, og
hefur hann í þeim sökum ekki átt
sinn líka síðan Byron leið. Honum
verður ekki skotaskuld úr því að
bregða sér í ham háfleygra mælsku-
skálda, og með sömu lipurð semur
hann nýtízkulega slagara. Það ljóðform
ku vart vera hugsanlegt sem Auden
hefur ekki fengizt við — og alstaðar
sýnir hann ótvíræða yfirburði. Slík
tfjölhæfni getur samt verið til tjóns
engu að síður en gagns, þar sem slík-
um snillingum hættir til að skrifa of
mikið. Hefur sú orðið raunin um Aud-
en engu síður en Byron. Magnið skygg-
ir ef svo mætti segja á gæðin. Við
könnumst við þetta hjá sumum íslenzk-
um skáldum, t.d. Matthiasi Jocxhums-
syni.
E irðarleysið á Auden lika sam-
eiginlegt með Byron, því hann hefur
verið „heimsihornaflakkari“ í enn ríkara
mæli en hinn aðalborni skáldbróðir
hans, ferðazt um alla Evrópu, Ameríku
og Asíu, síyrkjandi um það sem fyrir
augu bar, stríð og ógnir í Kína og
á Spáni, frið og sveitasælu á íslandi.
Þegar ég hitti Auden á dögunum hér
í New York var hann á leið til sum-
ardvalar á Ítalíu eins og hans er ár-
legur vandi. Ég spurði hann um ferða-
lagið til íslands sumarið 1936, og lét
hann vel af þvf, kvaðst hafa hrifizt
af stórbrotinni náttúru landsins, og
væri ísafjörður einn þeirra staða á
hnettinum þar sem hann vildi helzt
búa. Hinsvegar þótti honunt lítið til
hangikjöts koma, kvað það minna sig
á ekkert frekar en skósvei-tu. Það er
eftur á móti haft fyrir satt af sumum
kunningjum hans heima á íslandi, að
hann hafi gengið með hákarl upp á vas-
ann hvar sem hann fór og lyktað fer-
lega.
Auden kvaðst vera af íslenzku bergi
brotinn í föðurlegg, og væri nafn hans
komið af íslenzka nafninu Auðunn.
Mun.u íslenzkir forfeður hans hafa
setzt að í Bretlandi fyrir nokkrum
öldum.
. H. Auden kom fram á sjónar-
sviðið ungur og vakti þá þegar athygli.
Þessi mynd af W.H. Auden var tekin í s
íslandi.
Fyrsta bók hans, „Poems", kom út 1930
þegar hann var 23 ára gamall, og eftir
það rak hver bókin aðra. Þegar hann
stóð á þrítugu hafði hann þegar valdið
flokkaskiptum í hinum enskumælandi
skáldheimi og um hann hafði myndazt
„skóli“ róttækra umbótaskálda með
vakandi auga á misfellum þjóð'félagsins.
Það er vert að gera sér grein fyrir
hvernig umhorfs var á alþjóðavettvangi
á árunum þegar Auden og félagar hans
létu mest til sín taka. Eliot hafði þá
þegar dregið upp mynd sína af eyði-
mörk nútímamenningar í „The Waste
Land“, en var ekki ennþá lagður af
stað í pílagrímsför sína til trúarlegrar
lausnar á vandamálunum. Hart Crane,
eitt efnilegasta ljóðskáld Ameríku,
hafði reynt að skapa jákvæða tákn-
mynda af Ameríku íjcvæði sínu „The
Bridge“ til að vega á móti mynd Eliots,
en það mistókst og hann drekkti sér.
Heimskreppan hafði skollið yfir, rúss-
nesku hreinsanirnar voru í' uppsigl-
ingu og borgarastyrjöldin á Spáni
svipti hinn vestræna heim síðustu sjálfs
blekkingum sínum. Þetta var bakgrunn-
ur fyrstu verka Audens og þau bera
þess greinileg merki.
Það var á þessum árum sem hann
samdi eitt merkilegasta verk sitt „The
íöustu viku, þegar hann kom við á
Orators" sem hann afneitaði síðar
(hann hefur alla tíð verið haldinn kyn-
legri vantrú á gildi verka sinna). í
þessari bók fjallar hann um hið borg-
aralega þjóðfélag og notar um það tákn
mynd óvinarins. Hér er dregin upp
ljós mynd af hinni eilíifu baráttu lista
mannsins við þjóðfélagið. En jafnframt
þjóðfélagsádeilunni er að finna í þessu
verki rödd hrópandans, hina spámann-
legu viðvörun við atburðum sem síðar
gerðust. Auden á spámannsgáfuna sam
eiginlega rrieð írsku skáldunum Yeats
og Joyce.
E f skáldtferli Audens er skipt í
þrjú meginskeið, þá einkennist annað
Eftir Sigurð A.
skeiðið af heimsflakki hans. Hann ferð-
ast land úr landi og yrkir um allt sem
fyrir augu og eyru ber. Þessi kveðskap-
ur hefur sömu takmarkanir og margt af
ljóðum Byrons, t.d. „Don Juan“ og
„Day of Judgment“: hann er of bundinn
stað og tíma. Af þessum sökum verð-
ur sennilega helmingurinn af kveðskap
Audens gleymdur eða misskilinn af ó-
komnum kynslóðum. Hann hefur verið
nefndur „blaðamaður í bundnu máli“
og gefur það hálfsanna mynd af mann-
inum. Það má teljast kaldhæðið, að
Auden hefur einkum átt vinsældir sínar
að þakka umræddum „blaðamannshæfi-
leikum“, þar sem hitt er jafnvíst að
hann mun fyrst og fremst lifa sem
skáld fyrir lýrískan kveðskap *sinn.
Auden er gaaddur þeim sjaldgæfa hæfi
leika að geta ort um svo að segja hvað
sem er. Hann getur snúið fyrirsögnum
dagblaðanna í tærasta skáldskap, oft
gneistandi af háði og ádeilu, en honum
tekst bezt upp þegar hann gleymir
dægurmál,unum og gefur sig óskiptan
á, vald hinni lýrísku skáldgyðju.
Á öðru skeiði skáldferils síns var
Auden enn róttækur, einskonar „en-
fant terrible“ á skáldaþingi, en hann
var aldrei opinberlega tengdur komm-
únismanum eins og skáldbróðir hans
og vinur, Stephen Spender, var um
eitt skeið. Það sem dró Auden í aust-
urátt var hugsjón bróðurkærleikans, og
stóð hann í því efni nær frumkristn-
um kenningum en kommúnisma nú-
tímans.
Þriðja skeið Audens mætti kannski
kalla „guðfræðilega skeiðið“, því það
eru trúarleg rök fremur en trúarleg
reynsla sem hann fjallar um á þessu
skeiði. Hann hefur ekki hina ástríðu-
þungu trúartilfinningu Eliots eða Hop-
kins. Trú hans er fyrst og fremst af
vitrænum toga spunnin: hann veltir
fyrir sér hugtökum eins og „sekt“, „náð“
„verund“ og „verðandi“. Dylan Thom-
as og Eliot ski-ifa framar öllu af til-
finningu, en hirða minna um það rök-
ræna. Auden er bein andstæða þeirra
og því oft ósannfærandi sem trúar-
skáld. Hann ferðast ævinlega í heið-
ríkju skynseminnar, en á ekki hið seið-
magnaða rökkur trúarlegrar dulúðar.
að hugtak sem setja mætti að
yfirskrift yfir allan skáldskap Audens
er hugtak kærleikans, elskunnar í öllum
sínum myndum. Holdleg ást og andleg-
ur, guðdómlegur kærleikur: eros og
agaj)í. Hann leitast við að sameina
það holdlega því andlega, og agapí verð-
ur í rauninni lykillinn að 'skáldskap
hans: kærleikurinn sem umber alit og
leitar ekki síns eigin.
Auden er því í enn ríkara mæli en
EUot jákvætt skáld. Yeats elskaði hins-
vegar engan nema sjálfan sig pg skáld-
gyðjuna. Ekkert nútíðarskáld hefur
gert kærleikann að höfuðinntaki eða
samnefnara skáldskapar síns í jafnrík-
um mæli og Auden. „Við verðum að
elska hver annan eða deyja“ er kannski
sú ljóðlina hans sem skýrast túlkar
pelta viðhorf.
Þróun Audens hefur legið frá félags-
legri til persónulegrar lausnar á vanda
mannsins. Hann áleit í upphafi að
hægt væri að lækna kærleikssnautt
mannkyn með þjóðfélagsumbótum, en
komst að raun um þann dapurlega sann-
leik að ríkisvaldið getur ekki þvingað
menn til að elska. Hver einstaklingur
verður af sjálfsdáðum að glæða með sér
Magnósson
14. tölublað 1964
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 5