Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1964, Síða 3

Hvarf séra Odds frá Miklabæ
(Þ'jóðsaga)
1 FYRSTU ljóðabók Einars Benedikts-
eonar, Sögum og kvseðum, sem út kom
1897, birtist kvseðið Hvarf séra Odds frá
Miklabæ. Kvaeði þetta hafði áður verið
prentað í Sunnanfara, 1. árgangi, 18. bls.,
í september 1891, en mun vera ort þegar
skáldið lá á Friðriksspítala í Kaup-
mannahöfn fjórum árum fyrr. Þar er
þessi athugasemd höfundar við kvæðið:
„Þess skal getið, að ég hef alls ekki fylgt
því, er stendur í sögusafni Jóns Árna-
sonar, né öðrum skrifuðum frásögnum,
um atburð þennan, heldur hef ég aðeins
farið eftir munnmaelum, sem ég hef
heyrt sjálfur, bæði af Skagfirðingum og
öðrum.“
Þjóðsagan hermir, að séra Oddur
Gíslason, prestur á Miklabæ, hafi brugð-
ið heiti við stúlku á bænum, er Solveig
hét, sem tók tryggðarof prests svo nærri
sér, að hún fyrirfór sér af þeim sökum.
Þjóðtrúin sagði, að Solveig hefði í andar
slitrunum beðið þess, að prestur greftr-
aði hana I vfgðri mold. En þar sem
Solveig hafði fyrirfarið sér, mátti ekki
grafa hana í vígðum reit, heldur urða
hana í dys utan garðs. Nokkru síðar
hvarf prestur með sviplegum rætti og
fannst hvergi, hvorki lífs né liðinn, þótt
hans væri leitað af fjölda manns, en
svlpa hans og vettir fundust á hlaðinu
á Miklabæ. Sagt er, að heimamenn hafi
orðið varir við ógnþrungin hljóð og
undirgang nótt þá, sem prests var von
heim úr ferð til annexíunnar á Silfra-
stöðum.
Heyrzt hefur, að fyrir um það bil 25
árum hafi fundizt mannabein utan
kirkjugarðs á Miklabæ, sem talið er, að
geti verið bein séra Odds. Ennfremur er
getgáta um, að bræður Solveigar muni
hafa veitt klerki fyrirsát, ráðið hann af
dögum og síðan fólgið líkið á þeim stað,
sem það fannst meir en 150 árum síðar.
Um þetta skortir íyllri heimildir.
Því hefur verið haldið fram, að hin
kjarnmikla og kynngimagnaða lýsing
á afturgöngu Solveigar í kvæðinu um
séra Odd eigi sér stoð í persónulegri
reynslu skáldsins. Er þá átt við svo-
nefnt Sólborgarmál, sem Einar þingaði
í að Svalbarði í Þistilfirði sem fulltrúi
föður síns, en hann var þá sýslumaður
í Þingeyjarsýslu. Sólborg hafði átt barh
um veturnætur 1892, og var talið, að
það væri getið í meinum.
Einar hóf yfirheyrslur í máli þessu
um áramótin 1892—1893. En áður en
hann yfirheyrði Solveigu, vildi til sá
hryggilegi atburður að hún fyrirfór sér
á refaeitri og lézt með miklum harm-
kvælum. Sumir hafa sagt, að myrkfælni
Einars hafi stafað af þessum atburði og
endurspeglun hans komi fram í hinni
ægilegu lýsingu skáldsins á afturgöngu
Solveigar.
Það er alrangt, að lýsing Einars á
Solveigu sé endurspeglun í huga skálds-
ins á hinum voveiflega viðburði að
Svalbarði, því að kvæði Einars birtist
í Sunnanfara í september 1891, en það
er ekki fyrr en nærri einu og hálfu ári
síðar, sem hinn hörmulegi atburður
snerist (Má þar benda á IV. bindi Dóma-
safns Landsyfirréttar, 371—374 bls.).
En eins og áður segir mun kvæðið
vera ort um árið 1887. Enginn efi
er á því, að ekki þurfti svo
voveiflegan atburð til að vekja hug-
myndaflug Einars Benediktssonar. Föð-
ur hans var viðbrugðið fyrir myrkfælni
löngu fyrir þennan tíma og myrkfælni
þá mjög almenn hér á landi
Hvarf séca Odds frá Miklabæ
Hleypir skeiði hörðu
halur yfir ísa,
glymja járn við jörðu,
jakar í spori rísa.
Hátt slær nösum hvæstum
hestur í veðri geystu.
Gjósta, af hjalla hæstum
hvín í faxi reistu.
Hait er í hófi frostið;
hélar andi á vör.
Eins og auga brostið
yfir mannsins för
stjarna, stök í skýi,
starir fram úr rofi.
Vakir vök á dýi
vel, þott aðrir sofL
,.Vötn“ í klaka kropin
kveða á aðra hlið,
gil og gljúfur opin
gapa hinni við.
Bergmál brýzt og líður
bröttum eftir fellum.
Dunar dátt á svellum:
Dæindur maður ríður!
Þegar ljósið deyr, er allt dapurt og svart,
með deginum vangi bliknar.
Nú vaknar af rökkurmoldum margt, —
í minningum dauðum kviknar.
Þótt beri þig fákurinn frái létt,
svo frosnum glymur í brautum,
þú flýr ekki hópinn, sem þyrpir sér þétt,
þögull í hvilftum og lautum.
Hver andvökunótt, hver æðrustund,
alin í beyg og kvíða,
sjálfframdar hefndir sjúkri lund
saka, er ódæmdar bíða,
í lifandi myndurn þig einblína á
með augum tærandi, köldum,
og svrpinn þeim harmar liðnir ljá
frá líís þíns einverukvöldum.
En hálfur máni af himinleið
slær helbjarma á mannanna ríki
og merkir skarpt þína miðnæturreið
á melinn í risalíki.
Þín fylgja, hún vex og færist þér nær,
þótt á flóttanum heim þú náir,
því gieymskunnar hnoss ei hlotið fær
neitt hjarta, sem gleymsku þráir.
Nú er ei tóm fyrir dvala og draum.
Dauðs manns hönd grípur fast um taum,
svo hesturinn hnýtur og dettur, —
hnykkir í svipan hnjám af jörð,
heggur sköflum í freðinn svörð
og stendur kyrr eins og klettur.
— Ei gleymir neinn þess svip, er hann sá
sjónum heiftar sig bregða á
hálfbrostnum hinzta sinni.
Uppgrafin stendur þar ódæðissynd,
ógnandi í götunni — voveifleg mynd,
vakin af mannsins minni.
Leikur tunglskíma hverful um hár
og heibleikar kinnar, en augu og brár
skuggar í hálfrökkur hjúpa.
Úr hálsinum fellur fagurrautt blóð,
freyðir og litar hjarnbarða slóð.
Titra taugar í strjúpa.
Reidd, sem til höggs, er höndin kreppt
hátt á lofti, önnur er heft
á bitrum, blikandi hnífi.
Þýtur í golu af þungum móð
þulin heiting. Svo mælti fljóð,
svikið, er svipti sig lífi:
83. tbl. 1964
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 3