Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1964, Page 15

ÍSLENZKI FÁNINN
Gre/n / Dagskrá 13. marz 1897 eftir Einar Benediktsson
Einar Benediktsson
— sýslumaður
FnajmihaJd af bls. 10
lausar — þær fuku bókstaflega út í veð
ur og vind.
■ Einu „fjáraflaplani' Einars man ég eft
ír á þessum árum. Það var að kaupa
stóra lóð við Rauðará í Reyl^javík. Hann
fékk tíu efnaða Rangæinga til að kaupa
lóðina — hún kostaði 16.000 krónur.
Bak við eyrað á þessari ráðagerð var
væntanleg stofnun Sláturfélags Suður-
lands, en þegar ti.1 kom aðhylltust for-
ráðamenn þeirra samtaka að kaupa frem
ur lóð við Lindargötu, því að Rauðará
var þá „svo langt burtu frá Reykjavík“.
Meðeigendurnir í lóðinni fóru þá að
deigjast í trúnni á framtíðina, en þá
keypti Einar lóðina sjálfur — „Þeir hafa
enga trú á framtíðinni, þessir grasasn-
ar“, sagði hann. „En hana hef ég“.
E inar varð vinsæll sýslumaður í
Rangárþingi, enda var hann frekar að-
gerðalítill í embættinu þessi tvö ár og
7 mánuði, sem hann gegndi því. Hann
hafði svo mörg járn í eldinum í þá daga
að sýslumannsstarfið hlaut að sitja á
hakanum í hugrenningum hans. Og ég
held sannast að segja, að honum hafi
hundleiðzt austur þar. Honum líkaði
oæði vel og illa við sýslubúa. „Ýmist
eru þeir eins og keldublóð eða þeim
verður snúið upp í trekk(jara“, sagði
hann einu sinni.
‘ En hvað sem sýslumannstíð Einars við
víkur, þá er hitt staðreynd í mótsögn við
ellar „þjóðsögumar", sem áður er mjnnzt
á, að vera hans í Rangárvallasýslu varð
til þess að efla hugsjónir hans um efl-
ingu „hins gullna gjalds, sem græði upp
landið frá hafi til fjalls". Honum blöskr
sði að sjá Þjórsá „beljandi þarna undir
brúnni, engum til gagns en mörgum til
miska“. Og úr þeirra blöskrun varð til
hlutafélagið „Titan".
1 — Seinni part vetrar 1907 varð Einar
fyrir slysi, brákaðist á mjöðminni, er
liann reið upp að skör á Hemluvaði í
Þverá. Sótti skömmu síðar um lausn
frá embætti og hún var veitt. Næsta ár
var Sigurður Eggerz orðinn sýslumað-
ur í Rangárþingi og tók á móti konungi
sumarið 1907.
■ — Löngu síðar minntist Einar oft á
þessi sýslumannsár sín við mig. „Ef ég
hefði haft síma og þesskonar mundi ég
hafa orðið þar lengur. Því að eiginlega
var gott að vera þar. Þetta var svo
skemmtilega frómt fólk, sem maður
hitti í Rangárvallasýslu“. Og fyrir nokkr
um árum sagði frú Valgerður: „Mikið
vildi ég óska, að ég væri enn á Stóra-
Hofi“.
Sklili Skúlason.
KVÖLD í RÖM
Framhald af bls. 12
gilda og hins svipula og forgengilega.
Þess vegna spyr Einar Benediktsson:
Eða er líking þín til hæða hafin,
hærri steinsins rún og köldu myndum,
grafir þínar taldar lífs hjá lindum,
Ijós þíns anda í himins spegla grafin?
Hvernlg svarar svo Einar þessari
Spurningu?
Hann hefur sérkennilegan fyrir-
vara um svarið, leggur það ekki fyrir
sem óyiggjandi niðurstöðu af almennri
rökleiðslu. Það er fundið af þeirri æðri
greind, sem eru hærri leiðir færar en
vegur vitsmunanna einna. Það er byggt
á því, að hugann grunar, hjartað finnur
þau lögmál, sem hér eru að verki:
Heimsins vél er knúð af einu aflL
Af því, sem ritað hefur verið eða
rætt um íslenzka fánann, er
ritgerð Pálma Pálssonar skólakenn-
ara (Andv. 1883) hið fróðlegasta.
Hafði Sigurður Guðmundsson mál-
ari þá fyrir löngu hreyft þessu máli,
en nokkru eftir að ritgerð Pálma
kom út, hélt dr. Valtýr Guðmunds-
9on skörulegan fyrirlestur um það í
félagi Hafnarstúdenta, og er sá fyrir
lestur prentaður sér (Rvk. 1885).
Hjá öllum þessum höfundum og
ýmsum öðrum. er rætt hafa um mál
ið, þingmönnum o.fL, hefur komið
fram heitur áhugi á því að fá viður-
kennt og lögleitt þjóðarmerki fyrir
Islendinga. En að því er virðist,
hefur þar ekki verið gjörður jafn-
glöggur greinarmunur á fána íslands
og merki þess sem skyldi, og sýn-
ist svo sem þetta hafi valdið nokkr-
um rughngi á málinu og jafnvel taf-
ið fyrir framgangi þe9s.
F lestir, 9em um þetta hugsa, munu
einkum hafa það fyrir augum, að íg-
lendingar fái lögleiddan sérstakan verzl-
unárfána; um gunnfána eða sanvbands-
merki í ríkisflagginu liggur auðvitað
fjarri að tala. — En þessu máli um
verzlunarfánann hefur verið illa bland-
að saman við annað, sem sé spurning-
Sama vald, sem veldur sólna tafli,
veitir sér í gegnum mannsins æðar.
Ein heimssál vindur strengi milli
,,lægsta djúps og hæstu hæðar“, safn-
ar öllu í eina heild. Alheimsviljinn skín
í líki hvers geisla, einnig þeim, er mann-
dómsviljinn lætur tindra af auga karl-
mennis. Á sama hátt og heili manns
skynjar og skilur, skráir og geymir
minningar j arðarheimsins, man og
geymir „heili hnatta geimsins“. Vitund
Guðs rúmar allt, sem var, er og verður,
hljóm hvers sálarstrengs í lífsins ríki.
Hið tímanleiga eyðist, máist, fer for-
görðum, sekkur í „afgrunns unnum“,
týnist í hafið eins og vatn fljótsins.
Goð þín, rústir, hof og styttur hverfa,
hjaðna eins og bólstrar skýjaeimsins.
En allt um það, hefur Róm eiei til
einskis verið til, saga hennar „merkt af
hruni og reisn, af tjóni og vinning“, eiigi
verið til ónýtis lifuð:
Þú varðst til svo eilífð mætti erfa,
anda þann, sem beindi þínu stáli,
stýrði þínu afli í mynd og máli,
meitlaði þinn svip í ásýnd heimsins.
Og hvernig má það verða? Einar svar-
ar þessari spurningu eins og postulinn
forðum, sem mælti: „Það, sem af and-
anum er fætt, er andi“. Það getur eigi
unni um það, hvort hið illa þokkaða
þorskmerki sé lögleidd á bindandi hátt
fyrir íslendinga og hvort ekki beri að
afmá það sem ósæmdlegt og ósamboðið
einkenni lands og þjóðar.
Þessi tvö málefni eru hvort alveg ó-
háð og vei'ða að liðast sundur, ef ræður
eða rit um það efni eiga að leiða til
nokkurs árangurs. <
Merki ríkja og landa eru venjulega
þannig komin til, að stjórnararnir (kon-
ungar, hertogar, greifar o.s.frv.) 'tóku
þau upp sem tignareinkenni sín, inn-
sigii eða ættarmerki, og voru merkin
síðan varðveitt mann fram af manni í
stjórnarættunum, þannig að þau tákn-
uðu jöfnum höndum tign eða embætti
stjórnarans og félagsheild þá, er stjórn-
að var. Merki þessi eru oft samsett og
þannig gjörtS, að þau eru alls ekki fall-
in til þess að greinast glöggt langar
leiðir að, t.a.m. á siglingum. Þannig eru
alls konar dýr, kórónur, vopn, skildir,
turnar o.s.frv. mjög tíðkanleg í þess-
um merkjum, og eru þau í rauninni
alveg sama eðlis eins og hin margvís-
legu merki aðalsættanna, sem komið
hafa upp á öllum tímum og ótöluílegur
fjöldi er til af um ailan heim.
Fánar eru þar á móti alls annars
eðlis.
Þeir eru ætlaðir til þess að sjást lang-
an veg, hvort heldur þeir blakta á skips
möstrum, yfir fylkingum eða á húsum,
og eru fánamerkin því venjulega höfð
einföld og óbrotin. En auðvitað eiga
þau eins og merkin að einkenna hlutáð-
eigandi þjóð eða félag, og litir þeir,
sem hafðir eru á flöggunum, eru því
va’dir eftir því.
farið forgörðum. Það varir og er í vit-
und hans, sem „kerfin bindur" og
„veldur sálna tafli“, vitund Guðs:
Perlan ódauðlega af hugans hafi
hefjast skal af rústum þjóða og landa.
Listarneistinn sem fólst í molnandi steini,
„myndasmíðar andans“ í hverri mynd,
sem er, skuiu standa óbrotgjarnar um
eilífð, grafnar £ spegla himinins, hafnar
úr veldi hins tímanlega upp í veldi hins
eilífa, þar sem
Tími er svipstund ein, 9em aldrei líður,
algeims rúm, ein sjón, eins dýrðarbjarmi,
Slíkur var tilgangur skaparans með Róm.
E inar Benediktsson var svo stór-
brotinn og áræðinn andi, að hann krafði
sér til handa réttarins til þess að kanna
allt og skilja allt. Takmarkanir mann-
legrar hyggju og skvnjanar voru honum
óbærilegur fjötur. Þetta viðhorf hans
birtist í hverju einasta meiri háttar
yrkisefni, sem hann leggur hug og hönd
að. Alvara hans er svo mikil, innra
hungur hans eftir æðra skilnimgi og skynj
an slíkt, að honum nægir aldrei til
langframa sú lausn, sem þegar er feng-
in. Aftur og aftur hverfur hann að
þessum viðfangsefnum, glimir við þau
frá nýjum sjónarmiðum í nýjum kvæð-
E ngin siðuð þjóð hefur dýrsmynd
í verzlunanfána sínum. Hið eina fána-
merki, sem telja mætti hér til, er is-
lenzki fálkinn, en þetta flaggmerki er
ekki lögleitt hér enn og verður það að
líkindum aldrei, því fálkinn er alltof
ógreiniiegur í fjarðlægð, auk'þess sem
hann er ósamræmilegur vfð flögg ann-
arra kristinna þjóða.
Þjóðlitir íslands eru blátt og hvítt,
er tákna himininn og snjóinn, og þessa
tvo þjóðliti eina eiga engir aðrir en
íslendingax. Nú er krossinn eins og
kunnugt er hið algengasta og hentug-
asta fiaggmerki, og er hann auðvitað
hið bezta, fegursta og greinilegasta
merki, ef hann verður settur, yfir allan
fánann. Danski fáninn er því með réttu
talinn einn hin fegursti og frumlegasti
fáni. En fslendingar geta eirumitit tekið
upp fána, sem er jafn einfaldur, frum-
legur og hentugur eins og sá danski.
það er hvítur kross í bláum feldi. —
Aftur er fálkinn fagurt og þjóðlegt merlci
fyrir ísland og ætti áð setjast í stað
þorsksins, sem má með réttu teljast
valdboðinn sem þjóðmerki íslendiniga
að þeim nauðugum og ekki löglega. En
fáninn á um fram allt að vera hentugur
og þó um leið þjóðlegur og í samræmi
við flaggstíl Evrópumanna, en þessum
skilyrðum öllum fullnægir fálkinn ekki.
Plaggmálið er löggjafarmál, og lík-
legt, að það vefði tekið bráðlega upp á
alþingi. Að líkindum væri rétt að fara
einungis fram á sérstök flaggréttindi
fyrir islenzk Skip á innanlandssiglingum
fyrst um sinn, eins og Norðmenn hötfðu
á sínum tíma, og mundi þá varla verða
langt, þangað til hægt væri að færa
sig iengra upp á skaftið.
um. Þetta er Jakobsglíma hans við Guð,
og hann gengur til hennar með þeim
hug sem segir: Ég sleppi þér ekki fyrr
en þú blessar mig. Þrá hans eftir guðs-
vitund var óslökkvandi og hún lét hon-
um engrar eirðar auðið. Engin umsvif
hins ytra lífs, engar framkvæmdir né
fjáraflaráðagerðir gátu þaggað þessa
rödd í brjósti hans. ekkert glæsilíf, eng-
inn munaður í heimi lista eða nautna.
Helzt hefði hann kosið að standa augliti
til auglitis við Drottin og mega mæla
hann máli.
„En viðburðahringsins endalaust und-
ur sézt aðeins í brotum í táranna dal“.
Enginn fékk að reyna speki þessara
föeTu orða sárar en Einar Benedifetsson
sjálfur. Yfirburðir hans eru fólgnir í
því að hann gafst aldrei upp á að leita
brotánna, fella þau saman, fegra og full-
gera mynd sína. Og leitin gerði augu
hans skyggn og hjarta hans næmt og
auðmjúkt. Þessvegna bá hann þá riku-
legu umbun að lifa óumræðilega stór-
kostlegar stundir.
Kvæðið Kvöld í Róm er glampi frá
einni slíkri stund, þegar það laukst upp
fyrir augum hans, að
Tími er svipstund ein, sem aldnei líður,
algeims rúm ein sjón, eins dýrðarbjarmi.
Það má geta þess að lokum, að þetta
er mælt alllöngu áður en vísindi höfðu
gert timann að einni víddinni í fjórvíðu
rúmi.
33. tbl. 1964
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 15