Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1964, Síða 7

DAGBLABIi
MaRGIR hafa eflaust
einhvern tíma velt því fyrir
sér hvernig fyrirtæki eins
og dagblöðin verða til. Við
lesum ef til vill að morgni
um atburði, sem gerðust
úti'heimi um jniðnætti og
við sjáum í blaðinu ljós-
mynd, $em tekin var í öðru
heimshorni fáum klukku-
stundum áður. Ef skilgreina
ætti alla þætti, sem koma til
sögunnar í dagblaðaútgáfu,
væri það efni í heila bók,
en hér mun aðeins Verða
drepið lauslega á helztu at-
riði.
Fyrsta stigið er fundur, sem
ritstjórinn heldur með blaða-
mönnunum. Þar er rætt um
J>að, sem er að gerast heima og
erlendis O'g beinagrind að blað
inu mörkuð. Hver blaðamaður
hefur sitt ákveðna verk að
vinna, sumir sjá um öflun inn-
lendra frétta, aðrir um erlend-
ar fréttir; enn eru þeir, sem
taka viðtöj. og aðrir, sem sjá
um þýðingar úr erlendum blöð
uim og einn b aðamaður hefur
dagbó-kina til umsjónar.
Við öflun innlendra frétta
njóta blaðamennirnir aðstoðar
íréttaritara blaðsins - um land
allt. GerisUeithvað fréttnæmt
úti á landsbyggðinni, hringja
fréttaritararnir óðara til blaðs-
ins, en frásögn þeira er skrifuð
niður á ritstjórnarskrifstofunni
— og siíðan send í prentsmiðj-
una.
Séu stórtíðindi að gerast,
senda blöðin oft blaðamann og
Jjásmyndara úr þænum til þess
aö fylgjast með atburðunum
og hafa samtöi við folk. Oft er
mikið á sig lagt til þess að ná
slikum fréttum. Það er sann-
kallað kapphlaup við tímann,
því að fréttin á að birtast í
blaðinu daginn eftir. Þess
vegna verða blaðamennirnir að
vera snarir í snúninguim og
hafa ráð undir rifi hverju.
Erlendu fréttirnar koima til
blaðanna á svokölluðum fjarrit
urum (teleprinter) frá erlend-
um fréttastofum, t.d. banda-
rísku fréttastofunni .Associated
Press (A.P.) eða norsku frétta-
stofunni NTB. Þessir fjarritar-
ar eru sannköl.uð þarfaþing,
því að fréttir um atburði, sem
eru að gerast úti í heimi eru
komnar á fjarritara, hjá blöðun
um örskömmu síðar.
Þessir fjarritarar eru þannig
úr garði gerðir, að tvær ritvél-
ar eru í sambandi hvor við að-
ra gegnum símalínuna. Þegar
starfsmaður fréttastofunnar
skrifar fréttina á ritvélina,
birtist hún á fjarritara blað-
anna.
Á sama hátt er hægt að sim-
senda ljósmyndir utan úr heimi
og hingað til lands. Myndin,
sem senda á, er fest við vals á
senditækinu, og þegar hann
snýst, fer ,,fótócella“ yfir
myndina. Hún tilkynnir síðan
hvað hún „sér“ og við hinn
enda símalínunnar tekur mot-
Hnldið af stað til að afla efnis,
tökutækið við boðunum og
mótar myndina með örsmáum
deplum á ljósmyndapappír,
sem einnig snýst á va.si.
★
Strax og blaðamaðurinn hef-
ur gengið fx‘á fróltinm, sendir
hann hana í -prentsmiðjuna.
Þar taka setjararnir við henni.
Leturborð setjaravélarinnar
svipar til ritvélar. Þó eru tákn
in mun fleiri — og starf setjar
ans er því öllu umsvifameira
en vélritunarstúlkunnar. Þegar
hann slær á leturborðið, losn-
ar lítið mót, sem kallað er mat-
risa. Þessar matrisur raða sér
sjálfkrafa upp í þeirri breidd,
sem dá.kastærðin segir til um.
Setjaravélin steypir síðan lin-
una meðan næsta lina er sett.
Þegar fréttin hefur verið
sett, er tekin próförk af henni,
sem síðan er send til prófarka-
lesarans. Hann á í stöðugri bar
áttu við prentvillupúkann, og
sjaldan tekst honum að upp-
ræta hann að öllu leyti — og
það, þótt vel og samvizkusam-
lega sé lesið.
Þegar próförkin hefur verið
lesin, er hún send aftur í prent
smiðjuna. Þar taka setjararnir
við henni og leiðrétta viilur,
ef einhverjar hafa verið. Sé
svo, verður að steypa viðkom-
andi líu_á nýjan leik. Þegar
leiðréttingum er lokið, er frétt
in tilbúin að fara í umbrotið.
Og þó, ekki má gleyma fyrir
sögninni. Þar eiga vélsetjararn
ir engan hlut að máli, því að
notast er við lausar stafagerðir,
sem raðað er upp með höndun
um. Þessar stafagerðir eru af
ýmsum gerðum, eins og sjá má,
þegar litið er yfir fyrirsagnir
blaðanna — en það fellur í
hlut umbrotsmannanna að
„te.ja út“ — eða ákrvarða,
hvað stærð af fyrirsagnarstöf-
um skuli nota. Er þá dálka
stærð fréttarinnar jafnan höfð
í huga. Þegar fyrirsögnin hefur
verið sett í sérstökum haka, er
honum síðan skotið inn í vél,
sem steypir stafina í blý.
Ekki má heldur gleyma
myndamótunum — eða klissj-
unum, eins og fagmenn kalla
þau, Myndamótin eru ýmist úr
zinki eða plasti. Zinkmynda-
mót eru algengari, en gerð
þeirra er mjög flókin og mun
sá próisess ekki rakinn hér.
*
En þá er komið að því að
brjóta um, en þann starfa ann-
ast sérstakir umbrotsmenn. Mik
ilvægustu fréttir eru að sjálf-
sögðu settar á útsíður (forsiðu
eða baksíðú) en aðrar greinar
inn í blaðið. Umbrotið getur
oft verið mikið vandaverk. Ef
tH vi:l berst stórfrétt, þegar
umbrotinu er lokið, og þá verð
ur að raða öllu upp á ný. Um-
brotið er mjög mikilvægur þátt
ur í blaðaútgáfunni, og þótt
blaðalesandinn gei'i sér eí til
vill ekki grein fyrir því, á út-
lit blaðsins mikinn þátt í þvrí,
hvort honum líkar blaðið eða
ekki.
Þegar dálkar (eða satsar) og
myndamótin eru komin á sinn
stað í stá.römmunum, sem
marka blaðsíðustærðirnar, er
umbrotinu lokið. Síðan er blað-
síðan sett undir pressu og
þrykkt í pappamót, því að hér
er miðað við „rotasjónsprent-
vélar“, sem prenta t.d. Morgun
.blaðið. Að sjálfsögðu er hér
um sérstaka tegund af pappa
að ræða — pappa, sem þolir
gífurlegan þrýsting og 300 stiga
heitt blý. Þegar pappamótið
hefur verið pressað, er það
steypt í blý og er þá að lokum
bogmyndað að lögun. Hinir
bogamynduðu blýhólkar eru
síðan settir í valsa rotasjons-
prentvélarinnar. Síðan snúast
va.sarnir, en rotasjón mei'kir
snúningur, — prentun er hafin
— og blaðið kemur á færibandi
til þeirrar deildar blaðsins, sem
sér um dreifinguna.
Blaðamennska er í senn
skemmtilegt starf og laerdóms-
rikt — og það getui' líka verið
spennandi: Það, er al:taf eitt-
hvað nýtt að gex-ast á hverjum
degi og alltaf hafa blaðamemn-
imir rétt á að vera forvitnir.
Góð menntun er auðvitað æski
leg hverjum blaðamanni, því
að viðfangsefni þeira kunna
að vera af ýmsum toga. Höfuð
skilyrði má telja að blaðamað-
urinn hafi fullt vald á íslenzkri
tungu, því að dagblöðin geta
haft mikil áhrif á máifar fólks
ins í landinu.
Menntunin ein er ekki nóg,
ef ekki koma til aðrir eigin-
leikar: að vera snar í snúmng-
um og hafa ráð undir rifi
hverju!
Fyrirsagnir eru handsettar.
34. tbl. 1964
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS J